Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Скачиваний:
3
Добавлен:
20.04.2023
Размер:
2.21 Mб
Скачать

duo, 200-900 – по I-II скл. (мн.ч.); tres, tria, milia – по III гласному скл.

б) не склоняются количественные числительные от 4 до

100, mille (ед.ч.);

в) в сложных порядковых числительных склоняются все составные части:

Nom. trecenti sexaginta quinque dies

= триста шестьдесят пять дней

Gen. trecentorum sexaginta quinque dierum

= трехсот шестидесяти пяти дней

Dat. trecentis sexaginta quinque diebus

=трѐмстам шестидесяти пяти дням.

3.Синтаксис числительных

а) Количественные числительные от 1 до 3 и от 200 до 900, а также порядковые числительные выступают в функции определения при существительном и согласуются с ним в роде,

числе и падеже:

 

unus amicus – один друг

duo mensis – два месяца

una amica – одна подруга

duae statuae – две статуи

unum verbum – одно слово

tria templa – три храма

б) Неизменяемые числительные (от 4 до 100 и 1000 в ед.ч.) не влияют на падеж относящегося к ним существительного:

Quattuor filii tibi sunt – У тебя четыре сына.

Ille homo quattuor filiis suis amplum patrimonium relinquit – Этот человек оставил четырем своим сыновьям большое наследство.

в) После числительного milia (форма мн.ч. ср.р.), как в русском языке, употребляется родительный падеж:

Tria milia genĕris arborum in libro isto numerantur – В

этой книге перечислено три тысячи сортов деревьев.

171

г) На вопросы когда? в каком году? отвечает Abl. без предлога (Ablatīvus tempŏris):

Libellus iste anno milessimo nongentisimo nonagesimo quinto scriptus est = Эта книга была написана в 1995 г.

Уп р а ж н е н и е 3 . Согласуйте в роде, числе, падеже следующие словосочетания:

unus, a, um (res, rei f); duo, ae, o (amica, ae f); tres, tria (flos, floris m); trecenti, ae, a (templum, i n); nongenti, ae, a (dies, diei m).

Уп р а ж н е н и е 4 . Просклоняйте:

Unus filius; duae filiae; tria saecula; ducenti gradus.

Уп р а ж н е н и е 5 . Переведите на русский язык:

a)duo amici, tria nomina, unus cantus, quinque gradua, sex pictōres, novem musae, doudēcim exempla, mille homines;

b)tertia nox, prima aetas, quartus autumnus, quinta hiems, vicessimum ver, nonus mensis, vicesĭmus annus, centesimus dies;

c)quattuor tempŏris anni, septem sapientes, septem reges Romanōrum.

Те к с т ы

1. Amicus est unus animus in duōbus corpŏribus. 2. Quattuor sunt anni tempora : ver, aestas, autumnus, hiems. 3. Cerberus, inferōrum custos, tria capita habēbat. 4. Hydra novem capita habēbat: ex his octo mortālia erant, unum immortāle. 5. Roma condita est in secundō anno Olympiadis septimae. 6. Roma in septem collibus posita esse traditur. 7. Romam antīquam quattuordecim milia passuum a mari afuisse constat. 8. Duo milia militum urbem fortiter defendēbant. 9. Antīqui Musas novem doctae sorōres nominābant. 10. Bias, unus e septem sapientibus, dixit: “Omnia mea mecum porto”. 11. Nemo potest domĭnis parĭter servīre duōbus. 12. Bis dat qui cito dat. 13. Tres faciunt

172

collegium. 14. Testis unus, testis nullus. 15. Cave hominem unius libri. 16. Duo quum faciunt idem, non est idem.

17. Bis puĕri senes. 18. Gallia est omnis divisa in partes tres (Cicero). 19. Romulus, Martis filius, urbem Romam condidit et annos duodequadraginta regnāvit. 20. Quintus mensis primo Quintīlis appellabātur et sextus – Sextīlis, sed postea Romāni Quintīlem in Julii Caesaris honōrem Julium nominavērunt, mensen autem Sextīlem – Augustum, in Octaviāni Augusti honōrem.

De citharista

Citharista quidam, Stratonicus nomine, in schola sua novem musārum simulacra et Apollĭnis statuam habēbat, sed discipulos tantum duos. Interrogātus aliquando ab amīcis : « Quot discipulos habes ? » - ille : « Deōrum auxilio, - inquit, - duodĕcim ».

СЛОВАРЬ-МИНИМУМ

adsum, affui, -, adesse – (зд.)

быть, находиться amatorius, a, um – любовный animus, i m – душа aureus, a, um – золотой

Bias, Biantis m – Биант

(древнегреческий философ) Cerberus (os), i m – Цербер citharista, ae m – кифарист

(играющий на кифаре) collegium, i n – общество,

союз

collis, is m – холм

comes, comĭtis m, f – спутник,

спутница

condo, condere 3 – основывать custos, ōdis m – страж, сторож deinde – потом, затем

fides, is f; pl – струны (лиры,

кифары) fortiter – храбро

honor, ōris m – честь, почет

Hydra, ae f – Гидра, водяная змея, убитая Геркулесом immortalis, e – бессмертный

infĕri, ōrum m, pl – подземное царство

interrogo, gāre 1 – спрашивать mensis, is m – месяц

mirum, i n – чудо

modulor, modulāri – петь, играть mortalis, e – смертный

pariter – одинаково

passus, us m – пасс(ус), двойной шаг, миля (мера длины)

pastoralius, a, um – пастушеский

173

denĭque – наконец

divisus, a, um – разделенный epulae, ārum f, pl – пир festum, i n – праздник fidēlis, e – верный

praecedo, ĕre 3 – идти впереди quum = cum – когда

regno, regnāre 1 – царствовать saltatio, ionis f – танец, пляска simulacrum, i n – изображение

 

Q u a t t u o r t e m p ŏ r i s a n n i :

NB!

hiems, hiĕmis f – зима

 

ver, veris n – весна

 

aestas, atis f – лето

 

autumnus, i m – осень

 

 

Д о м а ш н е е з а д а н и е

1.Переведите на русский язык сочетания с числительными:

1.Primus inter pares. 2. Duos pedes habens. 3. Duobus manibus. 4. Bis die. 5. Tres Gratiae. 6. Tertia Gratia. 7. Quarter consul. 8. Primā lucē. 9. Ad primam auroram. 10. Res secundae. 11. Primo, secundo, tertio, quarto, quinto … ultimo.

2.Преобразуйте количественные числительные в порядковые. Переведите оба словосочетания на русский язык:

Unus arcus; duae statuae; tria viae; septem monumentum (n); septem turres; decem simulacra (n); sexaginta monumenta (n); siscentae imagines (f); septuaginta gradus (m).

4. Замените римские

цифры

полными формами

числительных:

 

 

I mensis Januarius est.

VII

mensis Julius est.

174

 

II mensis Februarius est. III mensis Martis est. IV mensis Aprilis est. V mensis Majus est.

VI mensis Junius est.

VIII mensis Augustus est. IX mensis September est. X mensis October est.

XI mensis November est. XII mensis December est.

5. Переведите на русский язык:

1.Graeci antiqui existimābant tres Gratias sive Charītes esse. Nomina eārum Euphrosyne, Aglaia et Thalia erant. Omnes tres pulcherrimae filiae Jovis et Eurinomae erant.

2.Inter septem artes liberales Grammatica, Rhetorice, Dialectica, Arithmetica, Musica, Geometrica, Astronomia nominabantur.

3.Herodōtus, unus philosophōrum notissimōrum Graecōrum, primus fuit, qui tria mira enumerāvit. Postea Vitruvius, architector perissimus et clarissimus Romānus Septem mira sive Septem spectacula nomināvit. In numero eōrum erant : primo templum Dianae Ephesiae sive Artemision, secundo Opus Rhodium, tertio statuam Jovi Olympii, quarto Pyramides Aegyptiae, quinto sepulchrum regis Mausoli sive Mausoleum, sexto horti Babylonici, septimo et ultimo Phariae flammae.

De novem Musis

Musae filiae Jovis et Mnemosynes, deae memoriae, sunt. Hae novem doctae sorōres nominātur, nam deae artium et scientiārum putantur, nomina autem eārum Graecae origines sunt. Prima Musārum Calliope vocātur et Musa poēsis epicae atque mater Orphēi esse dicitur. Secunda est Euterpe, musicae artis Musa. Tertia

– Erǎto, quae Musa carmĭnum amatoriōrum habētur. Quarta est Melpomĕne, Musa tragoediae atque poēsis lyrĭcae vocātur. Quinta nominātur Thalia, Musa comoediae atque dea epulārum et festārum est, deinde atque Musa carmĭnum pastoralium appellātur. Sexta, Terpsichŏre nomināta, Musa est saltationis atque chorōrum, eādem mater Sirenum putātur. Septima est Clio, quae primum dea nuntia habebātur, nunc Clio Musa historiae dicitur. Octāva nomĭne Urania

175

Musa est astronomiae. Denique nona, ejus nomen Polyhymnia est, Musa hymnōrum sacrōrum deinde etiam symphoniae putātur. Musae sunt comĭtes fidēles Apollinis qui Musārum choros praecedit et fidibus aureis verba eārum modulātur.

Урок 18. Причастия (повторение).

Ablatīvus absolūtus.

1.Причастия

В латинском языке имеется три типа причастий, соответствующих трем временам – прошедшему, настоящему и будущему:

РРА = Participium praesentis activi (ornans, ntis);

РРР = Participium perfecti passivi (ornātus, a, um); РFА = Participium futuri activi (ornatūrus, a, um).

Все они могут употребляться в качестве согласованного определения при существительном:

puer legens – мальчик читающий; statua ornāta – украшенная статуя;

homo auditūrus – человек, намеревающийся слушать.

176

NB! Глагол esse имеет только одно причастие – РFА: futūrus, a, um – будущий, ая, ее.

РРР употребляется для образования перфектных времен страдательного залога (Passivum):

Acta est fabŭla! = Пьеса сыграна!

Romulus et Remus urbem condidērunt in eo loco, ubi a lupā aliti erant. = Ромул и Рем основали город на том месте, где были вскормлены волчицей.

Cum Domus Aurea deleta erit, in loco ejus Colosseum a

Romānis statuetur. = Когда Золотой Дом будет разрушен, на его месте римлянами будет построен Колизей.

NB! РРА и РРР используются в особом синтаксическом обороте, который называется Ablatīvus absolūtus.

У п р а ж н е н и е 1. Выберете из перечня указанные формы причастий:

PPP : structus, struens, structūrus ; pingens, pictus, pictūrus ; PPA : ornatus, ornatūrus, ornans; sculpens, sculptus, sculptūrus ; PFA : scriptus, scriptūrus, scribens; restitūtus, restituens, restitutūrus.

У п р а ж н е н и е 2. Образуйте от глаголов причастия РРР

и РРА. Переведите на русский язык полученные формы:

aedifico, āvi, ātum, āre 1

instruo, xi, ctum, ere 3

sculpo, psi, ptum, ere 3

exerceo, ui, ĭtum ēre 2

deleo, ēvi, ētum, ēre 2

duco, duxi, ctum, ere 3

scribo, psi, ptum, ere 3

laboro, āvi, ātum, āre 1

moveo, movi, motum, ere 3

colloco, avi, atum, āre 1

2. Ablatīvus absolūtus

 

 

 

 

Ablatīvus

absolūtus

(аблятив

независимый,

или

самостоятельный) – особый синтаксический

оборот,

не

 

 

177

 

 

 

имеющий аналога в русском языке. Он состоит из сочетания существительного, являющегося логическим подлежащим оборота, и причастия (РРА, РРР), являющегося логическим сказуемым.

РРА употребляется для указания одновременности действия оборота с действием сказуемого в предложении.

РРР употребляется для указания предшествования действия оборота с действием сказуемого в предложении.

Ablativus аbsolutus является своеобразным

распространенным обстоятельством (времени, причины,

уступки).

На русский язык Abl. аbs. может переводиться:

1)с помощью придаточных предложений (времени, уступки, причины);

2)с помощью именных словосочетаний;

3)с помощью деепричастных оборотов (если в Abl.аbs.

употреблено РРР, подлежащее предложения совпадает с действующим лицом оборота).

Например:

Rege Tarquinio Superbo expulso Romāni consules creavērunt.

1)Когда был свергнут царь Тарквиний Гордый, римляне избрали консулов.

2)После свержения царя Тарквиния Гордого римляне избрали консулов.

3)Изгнав царя Тарквиния Гордого, римляне избрали консулов.

NB!

178

 

Перевод причастия зависит от

времени глагола в

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

предложении:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Autumno adveniente

Praesens

 

Когда наступает осень,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

aves avolant.

 

 

птицы улетают.

 

 

 

 

 

Autumno adveniente

Imperfectum

 

Когда наступала осень,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

aves avolabant.

 

 

птицы улетали.

 

 

 

 

Autumno adveniente

Futurum

 

Когда наступит осень,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

aves avolabunt.

 

 

птицы улетят.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

NB! Оборот Ablatīvus absolūtus возможен без причастия: Augusto imperatōre, multa aedificia marmorea Romam ornavērunt. = В правление императора Августа (=пока правил Август) много мраморных зданий украсили Рим.

Me puero, Metamorphoses Ovidii cum adminiratiōne legi. = Когда я был ребенком, я с восторгом прочѐл «Метаморфозы» Овидия.

У п р а ж н е н и е

3.

Раскройте скобки,

согласуйте

причастия с существительными, стоящими в аблятиве:

Образец: Libro (lectus, a, um) > libro lecto;

 

libris (lectus, a, um) > libris lectis;

 

libro (legens, ntis) > librj legente;

 

libris (legens, ntis) > libris legentibus ;

 

urbe (restitūtus,

a,

um); cane (latrans, ntis) ;

miracŭlum

(visus, a, um) ; terris (liberātus, a, um) ; amico (absens, ntis); inimicis (ventus, ntis); rē (faciens, ntis); rebus (factus, a, um); rosā

(florens, ntis); rosis (florens, ntis).

У п р а ж н е н и е 4. Переведите предложения на русский язык всеми возможными способами:

Autumno adveniente, folia arbŏrum caedunt. Priamo regnante, Troja cremāta est.

Vobis adjuvantibus, recte verba difficilia conjugāvi.

179

Nerōne imperatōre, Domus Aurea aedificāta est.

Cicerone consule conjuratio Catilīnae detecta est.

Уп р а ж н е н и е 5. Переведите на русский язык:

1.Appropinquante autumne multae aves in regionis calidiōres avŏlant. 2. Te adjuvante, operem celeriter finiam. 3. Fama est philosŏphum Pythagoram Tarquinio Superbo regnante in

Italiam venisse. 4. Alexander Magnus urbibus maritimis captis interiorem Asiam occupavit. 5. Eo libro legente risui. 6. Alienis agris irrĭgas, tuis sitientĭbus. 7. Te absento epistulam fratri nostro accepimus. 8. Amico adveniente domi laetitia est. 9. Latrante uno latrat statim alter canis. 10. Fele absente mures secūri sunt. 11. Duobus litigantibus tertius gaudet. 12. Etiam sanāto vulnere cicatrix manet. 13. Cessante causa cessat effectus. 14. Feci quod potui, faciant meliōra potentes. 15. Debile fundamentum fallit opus. 16. Auro loquente omnes sermo inanis est. 18. Sero venientibus ossa.

СЛОВАРЬ-МИНИМУМ

аbsum, abesse – отсутствовать accipio, ere 3 – получать adjuvo, āre 1 – помогать advenio, īre 4 – приходить aedificatio, tionis

ager, agris m – поле alienus, a, um – чужой appropinquo, āre 1 –

приближаться autumnus, i m – осень avŏlo, āre 1 – улетать avis, is f – птица calidus, a, um – жаркий,

laetitia, ae f – радость, веселье latro, āre 1 – лаять

litigo, āre 1 – ссориться

ludus, i m – игра, представление maritimus, a, um – приморский medius, a, um – центр, середина melior < bonus

mus, muris m, f – мышь naumachia, ae f – навмáхия nefarius, i m – преступник nomino, āre 1 – называть notus, a, um – известный occupо, āre 1 – занимать

180

Соседние файлы в папке из электронной библиотеки