73

Қазақстанның көзқарасы дегенімізде шешім қабылдаушылар немесе элита көзқарасын меңземейміз, біз бұл көзқарасты құраушы өзгерістерді тілге тиек етеміз. Қазақстанның Түркияның сыртқы саясатына деген көзқарасы төрт деңгейде қарастырылады. Біріншісі, халықаралық жүйелілік деңгейі. Бұл жерде халықаралық құрылымның Қазақстанның Түркияға көзқарасы қалай қалыптасқанына талдау жасаймыз. Екінші, шешім қабылдау деңгейі. Елдің тұңғыш президенті және қазақ сыртқы саясатының сәулетшісі Н.Ә.Назарбаевтың көзқарасы қарастырылады. Үшінші – элита деңгейі және соңғысы әлеуметтік деңгей.

Шешім қабылдау деңгейінде Қазақстанның Түркияға көзқарасын қалыптастыруда және Түркия сыртқы саясатында Н.Назарбаевтың үлесі молшылық екендігі күмән келтірмейді. Нұрсұлтан Назрабаев мемлекеттің алғашқы президенті ретінде Қазақстанның ұлттық қалыптастырушы және де қазақ сыртқы саясатының негізгі сәулетшісі. Дегенмен оның көзқарасы Қазақстан Түркия ара қатынасын анықтаушы маңызды фактор екендігі табиғи заңдылық. Заң тұрғысынан қарайтын болсақ, Қазақстан Конституциясына сәйкес Қазақстан Республикасының президенті мемлекет басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы бағыттарын айқындайтын ең жоғары өкілетті болуы шарт [1]. Сондықтан Назарбаевтың Түркияға деген көзқарасы және сол елдердің басшыларымен достастығы екі жақты ара қатынас құруда өте маңызды.

Қазақстанның Түркиямен сыртқы саясатына жауап беретін Президент әкімшілігінде қызмет ететін дипломатқа сұрақ қойғанымда қызық жағдай орын алды. Оның айтуына қарағанда, егер президент кеңесшілердің Түркияға қатысты барлық сөздерін тыңдағанда бүгінгідей қазақ-түрік арақатынасы болмайтын еді[2]. Ол кісінің берген жауабы Назарбаевтың екі ел арақатынасында ерекше ықпалға ие екенін көрсетеді. Мұндағы айтпағым әрқашан оң бүйрегі Ресейге бұрып тұратын және Түркиямен кооперацияға қарсы басқарушы элитаға қарамастан қазақ-түрік арақатынасы күнен күнге өркендеп келеді. Қазақ элитасының қазақ дәстүрінен, оның ішінде түрік мәдениетінен алшақ болуы кері әсерін тигізбей қоймады. Сондықтан болар өздері сөйлейтін тілі және мәдениеті орныққан Ресейді Түркиядан да жақын көретініміз.

1. Абудуллах Гүл кезеңі

2007 жылғы жалпы ұлттық сайлауда Түркияның бұрынғы сыртқы істер министрі Абдуллах Гүл жеңіске жеткеннен кейін Түркия Республикасының 11-президенті ретінде өзі бастаған сыртқы істер трендін ары қарай жалғастыру мақсатында айналасына өз адамдарын жинады. Бағжы профессор:

Түркияның сыртқы саясаты үшін сыртқы саясатты түсінетін президентіміз болғаны маңызды. Себебі бұл сыртқы саясатта белсенді мемлекет басшыларымен қарым-қатынас орнатуда тиімді. Давутоулы сыртқы саясатта қалай келісім шарт жүргізбек, мысалы Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен? Назарбаев мен не үшін сыртқы істер министрімен сөйлесуім қажет, менің сыртқы істер министріммен сөйлес дейді. Назарбаевтың теңі Абдуллах Гүл. Сыртқы саясатты олар өзара талқылайды. Менің ойымша бұл жағдай Түркияға икемділік береді [3,13].

Назарбаев жаңа сайланған Түркия президентіне іс-сапармен келген ең бірінші көшбасшы болды. Бұғандейін Абдуллах ГүлНазарбаевтывице-премьер-министр жәнесыртқы істер министріретіндеекі рет қарсы алған болатын. Өз кезегінде Абудуллах Гүл жасаған алғашқы іс-сапарларының бірінде, 2007 жылдың 15 Желтоқсан айында Қазақстанға келді. Сапар барысында Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күніне арналған жиынға қатынасты. Осы іс-әрекетімен Түркия президенті тағы да Түркия мықты әрі тәуелсіз Қазақстанды қолдайтынын көрсетті. Пресс-конференциялардың бірінде Гүл:

Өздеріңіз білетіндей аса мәртебелі президент Н.Назарбаев Түркияға бір жылда іс-сапармен бірнеше рет келеді. Бізде Қазақстанға жиі барып тұратын боламыз. Бұған дейін 2-3 жылда бір рет қана баратынбыз. Жылда бір рет барған болсақ келесі жылы барудың қажеті жоқ, протоколға сай емес дейтінбіз. Біз өзара керемет түсінісеміз, бұл дұрыс емес. Қажет болса мен Қазақстанға бір жылда 3-4 рет барамын [4,184].

2008 жылдың 5 шілдесінде Гүл Қазақстанға келіп, Астананың 10 жылдық мерейтойына қатысты. Абудуллах Гүл және Иордания королі Абдуллах II ТМД мемлекеттерінен емес жалғыз көшбасшылар еді. Гүлдің бұл мерейтойға қатысуы Қазақстан үшін де және тікелей елбасы үшін де өте маңызды. 6 шілде қазақ парламентінің Назарбаевтың астананы Алматыдан Ақмолаға көшіру туралы ұсынысына қолдау көрсетіп, дауыс берген күні. Сонымен қатар, елбасының туған күні. Осылайша, екі атаулы мерейтой бір күнге тұспа-тұс келеді. Сондықтан, Гүлдің бұл жиынға қатысуы Қазақстанға ғана емес президент Назарбаевқа деген үлкен құрмет.

Назарбаев мерейтойдағы сөзінде мемлекет басшыларына алғысын білдіріп, Ресейді дос әрі жақын серіктес ретінде, ал Түркияны бауырлас ел ретінде суреттейді[5]. Ресей Қазақстанның жақын көршісі. Қазақстан көршілік арақатынасты үзіп, басқа аймаққа көшіп кете алмайды. Қазақстан әрқашан тату

281

көрші болуды үйреніп келеді. Түркия болса этникалық және мәдени тұрғыдан Қазақстанның бауыры. Қазақтың бір мақалында “Ағайынның аты озғанша, көршінің тайы озсын” делінеді. Дәл осы сияқты, түрік мақалы да бар “Көрші көршінің күліне мұқтаж”. Яғни, қазақ бауырын да немесе көршісін де еш ұмытқан емес, себебі қазақ философиясы татулыққа негізделген.

Гүл өз сөзінде мерейтойда бірге болуын Қазақстан және Түркия арасындағы бауырмалдықтың белгісі деп түсіндіреді, ал Ресей президенті Медведев Қазақстан және Ресей бір-біріне бауыр ретінде қол ұшын беріп келеді дейді [6]. Мұнда көшбасшылар дос немесе серіктес орнына бауыр деп атауды жөн деп санайтынын көріп отырмыз. Бәлкім, жалпы түрде айтқанда достастық пен серіктестік ұлттық мүдде негізінде құрылады. Егер ұлттық мүдде болмайтын болса, достастық пен серіктестік аяқталуы мүмкін. Бауырлас елдердің арасында арақатынас мүддеге негізделген емес, тек көңіл-күй бар. Мотивация артында көңіл-күй тұрады. Мүдде болмағанның өзінде ара қатынас дами бермек. Дегенмен халықаралық саясатта көңіл-күйге орын жоқ деп үйретіледі.

Түрікмемлекеттеріменқатар ҚазақстанжәнеТүркияүшін2009 жылдыңқазанайыерекшемаңызға ие. Қазанның 3 күні түрік мемлекет басшыларының 9-саммиті Әзербайжанның Нахчыван қаласында өткізілді. Қазақстан басшысы осы саммитте Түрік Кеңесін құру туралы ұсынысын білдірді [7]. Назарбаев пен Гүл арасындағы кездесуден кейін Түркия президенті қазақ көшбасшысына мемлекттік жоғары марапат беріп, түрік әлемінің “Ақсақалы” деп атады [8].

2009 жылдың қазан айында Назарбаев ресми іс-сапармен Түркияға келді. Кездесу барысында екі ел арасындағы стратегиялық серіктестік туралы келісімшартқа қол қойылды. 1990 жылдан бастап бірінші рет Түркия Қазақстанның стратегиялық серігі ретінде анықталды [9,8]. Келісімшартқа қол қоймас бұрын Назарбаев шын мәнінде біз бүгінгі күнге дейін стратегиялық серіктес сияқты іс-әрекет жасадық деген болатын [10,184].

Іс-сапар кезінде Назарбаев екі ел арасындағы арақатынастың маңыздылығына тоқталып, Түркия қоғамынаүндеутастады: БізТүркияныңсолкезеңдердетүрікмемлекеттерарасындажалғызтәуелсіз мемлекет болғанын жақсы білеміз, Қазақстанды да тәуелсіз ел ретінде алғаш таныған Түркия. Біз әрқашан мұны жадымызда сақтаймыз. Бүгінгі қазақтар сіздердің бауырларыңыз ретінде ежелгі түріктердің негізгі жерінде өмір сүріп жатыр [11,174]. Бұл мәлімдемесі түрік әлеміне ерекше көңіл бөлетінінайғақтайды. НазарбаевөзікелмейтұрыпМұстафаКемалАтатүріктіңескерткішінсалтанатты түрде ашқандығын да атап өтті [12,175].

Біз Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы аясында жақын көршілеріміз – Ресей және Қытаймен достық арақатынасымызды дамытып келеміз. Еуропа, АҚШ және Ислам әлемімен саяси және экономикалық серіктестік орнаттық. Қазақстан Ислам әлемі мен Түрік әлеміннен ЕҚЫҰ-да төрағалық еткен алғашқы мемлекет атанды. Бұлар біздің жетістіктеріміз [13,120].

Қазақстан Еуразиялық мемлекет ретінде Батыста барлық Еуропа елдерімен, Ресей және ТМД-мен, Шығыста Қытай және Азия елдерімен, Ислам елдерімен жақсы қарым-қатынаста.

2011 жылғы Араб көктеміне дейін Түркияның аймақтағы ықпалы ерекше қарқынмен өсті. Түркия Таяу Шығыс пен Кавказдағы сыртқы саясатында белсенді болды. Түркия ЕО-қа кіру мақсатында көп жұмыс атқарды. Назарбаев пресс-конференция барысында аймақтағы жағдайдың барынша шиеленісті екенін, ТүркияныңаталмышаймақтағысатусыныңжоғарлағанынжәнедәлелретіндеАҚШ президенті Барак Обама өзінің алғашқы іс-сапарларының бірін Анкара жасағандығын атап өтті. Түркия АҚШ пен Иран арасындағы мәселелерді шешуде үлкен ролге ие. Сондай ақ, Түркия Сирия және Иракпен арақатынасты күшейтуде. Түркия бір тараптан мұсылман мемлекеті ретінде, екінші тараптан демократияға, Еуропаға жақын мемлекет ретінде үлкен потенциалы бар [14].

Түрік мемлекеттерінің Нахчывандағы декларациясында Назарбаевтың деталды түрде Түркияның ЕО-қа кіруіне қолдау көрсететіндігі жазылған. Назарбаевты қосқанда түрік көшбасшыларының барлығы Түркияның ЕО-қа қосылу жолындағы жетістіктерін мақтап, аймақтағы сасяи, экономикалық және әлеуметтік дамуға жағымды әсер тигізетінін айтты [15]. Әсіресе, Қазақстан үшін Түркияның ЕО мүшесі болуы өте маңызды. Себебі, Қазақстан өз мүдделерін Түркия арқылы жеткізуге мүмкіндік алады. Сонымен қатар, Қазақстанның Еуропа мемлекеттерімен жақсы қарым-қатынасы Түркия үшін де жақсы әсер етеді.

Түркияға келмей тұрып Назарбаев журналисттерге берген сұхбаттарының бірінде Қазақстанның Германия және Франциямен жақсы арақатынасы Түркияның ЕО-қа кіруіне себеп бола алатынын атап өтті. Түркияның ЕО-қа кіруіне қарсылық көбінесе Франция мен Германиядан болып жатқандығын, бірақбасқадақарсымемлекеттербарекенінжасырмады. НазарбаевтыңойыншаТүркияныңЕО-қакіре алмауының себептері мыналар: бірінші Түркия халқының саны 80 миллион болуы, екінші халықтың басым бөлігі жастар. Яғни, осы жастардың кесірінен Еуропада жұмыссыздық мәселесі тұндайды деп қорқады. Және тағы бір себеп мұсылман мемлекеті болуы. Өмір сүру стилі мен мәдениеті басқа

282

Түркияның ЕО-қа үйренісуі қиын болады деп ойлайды. Назарбаев Түркия өзін-өзі жақсылап түсіндіруі қажет деп санайды [16].

Түркия журналисттерімен кездесу барысында Назарбаевтан Түркия мен Армения арасындағы мәселелерге қатысты сұрақтар сұралды. Назарбаев көршілес мемлекеттер жақсы қарым-қатынаста болуы және екі ел шекарасы бейбітшілікке неізделуі тиіс деп жауап қайтарды. Назарбаев өзін Кавказ аймағында бейбітшілік және Түркия мен Армения арасында диалог орнауын жақтайтын көшбасшылардың бірі ретінде таныстырды. Кавказ аймағында бейбітшілік орнайтын болса Карабах мәселесініңшешілуінеүлкенсептігінтигізетініндеайтты. ҚазақстанныңкөзқарасыбойыншаАрмения мен Әзірбайжан арасындағы конфликттің шешілуі Орталық Азия үшін өте маңызды. Назарбаевтың ойынша мәселенің шешілуі Бакуден Жейханға мұнай транспорттаудың тиімді жолдары ашылады. Бұл Қазақстан және басқа да мұнай экспорттайтын елдер үшін қолайлы [17, 177].

Назарбаев алдымен Түркияның сыртқы саясаты үшін Түркия парламентін мақтап, Түркияның Шығысқа көңіл бөлуін ұсынды. Ресей және Қытаймен стратегиялық серіктестігін дамытса ел мерейі асқақтайтынына мол сенім бар деді. Кейін Анкараның бауырлас түрік мемлекеттеріне деген саясатына алғысын білдірді [18,192]. Түркияның Қытай және әсіресе Ресеймен жақындасуы Қазақстанды керісінше күшейте түсетіндігін Назарбаев жақсы түсінеді.

2009 жылдың шілде айында Хан қытайлары мен Қатайдың Хиньжань провинциясында тұратын ұйғырлар арасында қақтығыс орын алған болатын. Түркияның премьер-министрі Ердоған Қытайды осы әрекеті үшін айыптаған жалғыз әлемдік жалғыз көшбасшы болды. Бұл мәлімдеме арақатынастың біраз уақыт тоқтауына алып келді. Назарбаев жағдайды қалпына келтіру үшін 2012 жылы Түркияны ШЫҰ-ның диалогтік серіктес ретінде шақырды. Айта кетіндегі, диалогтік серіктестік туралы протоколға 2013 жылы 26 Сәуірде Алматы қаласында Ахмет Давутоулы мен Дмитрий Мезентцев тарапынан қол қойылды.

Түркия Азияның Батысында, ал Қытай Шығысында орналасқан. Қазақстан Орталық Азияның ең үлкен мемлекеті ретінде Шығыс-Батыс сауда-саттығынан пайда түсіреді, яғни Орталық Азияның ықпалы да күшейе түседі. Қазақстан экономикалық, саяси және мәдени тұрғыда Түркияның Азиядағы мүддесіне қолдау көрсетеді, әсіресе Қытаймен ара қатынасына басты назар аударылды.

Назарбаевтың Түркияның Ресей, Қытай және ЕО-пен арақатынасы туралы пікірлері келесі күні қазақ-түрік бизнес форумы барысында айтылды:

Менің ойымша Түркия Ресеймен арақатынасын жетілдіруі тиіс. Мен дәл бұл ұсынысты Ресейге де жасадым. Тарихта көп нәрсе болды. Біз жағымсыз тұстарын ұмытып, келешекті ойлауымыз қажет. Егер өткенді ойлайтын болсақ, мысалы Германия мен Кеңес Үкіметі арасындағы соғыста 26 миллион адам қаза тапты. Біз мұның бәрін есте сақтайтын болсақ, немістерге сәлем деп те айтпауымыз керек. Бірақ бүгінгі күн басқа. Өткен күндер сол ұрпаққа тиесілі. Дәл қазір біз болашақты ойлауымыз қажет. Егер Түркия Батыста Еуропалық Одаққа және Шығысқа көз тіксе, бізді ұмытпасын, Ресей және Қытаймен арақатынасты күшейтетін болса, Еуропа да құрмет көрсететін болады [19,192].

Назарбаевқа жауап ретінде алты айдан кейні Ахмет Давутоулы мәлімдеме жасап, Назарбаевпен бірдей қорытындыға келді:

Түркияның Азия мен Еуропа арасындағы позициясы садақ пен жебені еске түсіреді. Азияның ішкі тарапына көздеген сайын, жебе тезірек басқа горизонттарға жетеді. Сондықтан, біз садақты Қазақстанға көздеп отырмыз. Азиядан алған жылдамдықты біз Еуропаға, әлемге, Латын Америкасына және Африкаға қолданамыз. Бұл біздің миссиямыз. Бұл Түркияның миссиясы. Бұл сыртқы саясат негізі[20,180].

Түрік парламенті Қазақстанды түрік әлемі үшін қолдан келгенінің бәрін жасап жатқандығын атап өтті. Бұл мәлімдеме Қазақстанның түрік әлемінде ерекше ықпалға ие болғанының дәлелі. Әрине, мұндай мәлімдемелер Ресейді алаңдататыны белгілі. Сондықтан да, Назарбаев түрік әлемінің ықпалдасуы ешкімге зиянын тигізбейтінін әрқашан айтып жүреді. Түрік әлемінің ішкі даму динамикасына баға бере отырып, Назарбаев шешімін таппаған мәселелерді көрсетті:

Орталық Азия мемлекеттерінің ішінде Түркіменстан мұнай және газ тарату жағынан тиімді жерде орналасқан. Дегенмен, Түркіменстан және Әзірбайжан арасында Каспий статусы әлі белгіленбеді. Бердімұхамедов билікке келгелі Алиевпен бірнеше кездесу өткіздім, мәселелер шешіледі деп үміттенемін. [21].

2010 жылы Қазақстан ЕҚЫҰ-на төраға болуға дайындалып жатқанында Түркия АӨСШК-нің төрағасы атанды. Назарбаев Астана және Анкараның Ауғанстан, Ирак және Таяу Шығыс сияқты аймақтардағы конфликттерді шешуге үлес қосатынын мәлімдеді [22,22]. Назарбаевтың айтуынша үлкен күш қолданып, мыңдаған әскерді кіргізу арқылы аймақтық мәселелерді шешу мүмкін емес.

283

Керісінше, бір жақтан инциатива болып, бір-бірімен түсіністік орнатуы қажет. Абдуллах Гүл де 2010 жылғы мамыр айында Қазақстан парламентіне осы қағиданы ұстанатынын жеткізді.

Қазіргі біздің елдер арасындағы саяси және экономикалық тұрақтылық, көреген сыртқы саясат және ортақ тарих Түркия мен Қазақстанның серіктестігін қалайтындай жасады. Түркияның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болуы және Қазақстанның ЕҚЫҰ-ның төрағасы болуы аймақтағы тұрақтылық пен ықпалдастықты қамтамассыз ете алатындығының көрсеткіші [23].

2010 жылы 8 маусымда Стамбұлда өткен АӨСШК-нің саммиті барысында Абдуллах Гүл ұйымның жаңа төрағасы ретінде Назарбаевты ауыстырып, оның ұсынысына қолдау көрсетті. Саммитте Назарбаев Азиядағы қауіпсіздік мәселелерін айқындай отыра Иранның ядролық бағдарламасы Иран, Түркия және Бразилияның уранға байланысты келісімшарт нәтижесінде дипломатиямен шешуді ұсынды [24]. Осы жолы Назарбаев Түркияның ішкі саясатындағы тәуелсіздік бастамаларына қолдау көрсетті.

Абдуллах Гүлдің президенттік кезеңінде қазақ-түрік қарым-қатынасы жаңа импульсте дамыды. Мұны Назарбаев және Гүл арасындағы достастықтың нәтижесі деуге болады. Әрбір жыл сайын екі жақты кездесудер ұйымдастырылды. 2009 жылға дейін түрік мемлекеттерінің жиыны үздіксіз болып отырды. 2014 жылдың 27-28 тамызында Түркияның жаңа президенті Режеп Тайып Ердоғанның инаугурациясына келген Назарбаев құрмет белгісі ретінде Абдуллах Гүлді Түркиядағы Қазақстанның елшілігіне қонақасына шақырды. Бұл Гүлдің басқа мемлекеттің елшілігіне барған алғашқы сәті еді. Сондай-ақ, 2014 жылы 14 Желтоқсанда экс-президент Абдуллах Гүл Анкарада ұйымдастырылған Қазақстанның тәуелсіздік мерекесіне қатынасты.

Гүлдің президенттік тұсы Қазақстан және Түркия үшін жемісті болды. Гүл дипломат ретінде Қазақстанның стратегиялық маңызын жақсы түсінді, сондықтан Озал мен Демирелдің салған жолын жалғастырды. Тағы да айта кететін маңызды сәт, бұл кезеңде Анкарада Назарбаевтың ескерткіші орнатылып, Түркияның аймақтарындағы бірнеше көшелерге оның есімі берілді. Назарбаевтың Түркияға деген көзқарасы Абдуллах Гүл тұсында күшейе түсті және болашақта жаңа президент болғанның өзінде бұл үрдіс жалғасады деп болжаймын.

2. Тайып Ердоған кезеңі

Қазақстан мен Түркия арасындағы арақатынас әрқашан тұрақты болды. 2012 жылы Түркия премьер-минстрі Ердоғанның Қазақстанға іс-сапары барысында Стратегиялық Ықпалдастық Кеңесі құрылды. Ұйымның жиындары жыл сайын жоғары деңгейде ұйымдастырылуда, келесі кездесу 2018 жылы Түркияда өткізілмек [25].

Түркия биыл конституциялық реформа нәтижесінде президенттік республикаға айналды. Сөйтіп ұзақ жылдар қалыптасқан парламенттік басқару нысанын өзгертті. Бұл Түркияның саяси жүйесіндегі ойын ережелерін сөзсіз өзгертеді. Бұл тұрғыдан Түркияның саяси жүйесін Ердоғанға дейін және одан кейін деп бөле қарауға болады. Түркия билігінің идеологиялық платформасы өзгеріп, ислам діні оның негізгі бөліктерінің біріне айналды. Тағы бір маңызды мәселе – жаңа конституция бойынша Түркия саяси процесіндегі әскерилердің рөлі төмендетілді. Соңғы 50 жылда Түркия саяси тарихында әскерилер елеулі рөл атқарып келді. Бұдан былай әскерилер мүмкіндіктері күрт азаяды. Әскерилердің сәтсіз төңкерісінің кесірінен Түркия экономикасы 17 миллиард доллар зардап шекті. Сәтсіз көтеріліс Түркия қоғамындағы қарама-қайшылықты күшейтіп жіберді.

Соңғы кезде ЕО пен Түркия арасындағы келіссөздер тұйыққа тірелді деуге болады. Еуропа тарапынан "Түркия авторитарлы мемлекетке айналып барады, демократиялық принциптерден алыстады" дейтін мәлімдемелер көбейді. Осыған орай Түркияның ЕО-ға кіруі жөніндегі келіссөздерді жалғастырудан Еуропа іс жүзінде бас тартып отыр. Соңғы кезде әсіресе Түркия мен Германия арасындағы қатынас қатты суыды. ЕО пен Түркияның саяси көзқарастарында да қарама-қайшылықтар көбейді. Мысалы, Таяу Шығыс, күрд мәселесі бойынша. Түркиядағы күрдтердің құқығы мәселесінде Еуропа Түркияға сын көзбен қарайды. Анкара Түркиядағы күрдтер емес тіпті Сирия аумағындағы күрдтердің тәуелсіздік алуына қарсы. Бірақ Түркия мен ЕО арасында өткен жылы мигранттарға байланысты маңызды келісім жасалды. Бұл келісім бойынша Түркия Таяу Шығыстағы жанжал аймақтарынан қашқан босқындарды Еуропаға жібермей ұстап қалуы, кейін қайтаруы тиіс. Ол үшін Түркия 3 миллиард доллар көлемінде ақша алады. Түркия сонымен қатар азаматтарына визалық режимді алып тастауды талап еткен болатын.

Екі жақты қарым-қатынастан бөлек екі ел халықаралық аренада бір-біріне қол ұшын созуды ұмытқан емес. Ресей және Түркия арасында 2015 жылы тікұшақтың құлатылуына байланысты туындаған дағадарыста Қазақстан арада модератор болып, арақатынасты қайта жаңғыртуға үлкен үлесін қосты. Қазақстан Сирияда орнаған дағдарысты шешу үшін Астана процесін бастау арқылы аймақтық мәселелерге қатысқысы келетіндігін көрсетті [26].

284

Түркия – экономикасы диверсификацияланған ел. Машина жасау бойынша алдыңғы қатарлы мемлекеттердің бірі. Тұрмыстық техниканы, құрылыс техникаларын да жақсы шығарады. Экономикасын диверсификациялауды бірнеше жылдан бері жоспарлап келе жатқан постсоветтік елдерге бұл жағынан үлгі бола алады.

Ердоғанның 9 Қыркүйекте Астанаға жасаған сапарында Қазақстан және Calik Holding, Yildirim Holding, Yildizlar SSS Holding, Agrobest Group сияқты Түркия компаниялары арасында сомасы 590

миллион долларды құрайтын ивестициялық келісімшартқа қол қойылды. 2012 жылдан бастап 667.5 доллар 7 миллионға 18 инвестициялық жобалар арқылы жүзеге асырылған [27].

9 Қыркүйектегі пресс-конференция барысында Назарбаев: “Біз Түркияның текстиль, азық-түлік, индустрия, құрылыс, электроника, ауыл шаруашылығы және туризм алаңдарындағы білімі мен тәжірибесін үйренуге келістік.” – деп, бұл бағытта Үкіметаралық Экономикалық Комиссия жұмыс істейтінін айтты [28].

Соңғы 10 жылдықта екі ел арасындағы сауда-саттық бір түсіп, бір көтерілген. 2005 жылы саудасаттық көлемі 1 миллиард долларды құраса, 2012 жылы көрсеткіш 4.5 миллиард долларға жетті. 2016 жылы жаһандық экономиканың және мұнай бағасының түсу салдарынан 2 милиард долларға төмендеді. Екі ел басшысы тез арада сауда-саттықты қалпына келтіріп, 10 миллиард долларға жеткізу көздеп отыр. Түркияның Қазақстанда 15 мың адамға жұмыс беріп отырған 600 компаниясы жұмыс істейді [29].

Daily Sabah-тың зерттеуіне қарағанда компаниялар көбіне азық-түлік, фармацевтика және химия индустриясы, құрылыс және қонақүй секторына 1.8 миллиард доллар инвестиция салған. Қазақстанның Түркияға салған инвестициясы 681 миллион долларды құрап отыр [30].

ОңтүстікҚазақстаноблысыныңәкіміЖансейітТүймебаевтыңШымкенттеөткенфорумбарысында Қазақстан Еуразиялық Экономикалық Ұйымының мүшесі ретінде Түркияға 200 миллиондық нарық есігін ашып беретіндігін мәлімдеді [31].

Қорытындылай келсек, Назарбаевтың Түркияның сыртқы саясатына көзқарасы ерекше, Түркиямен ықпалдастыққа көп көңіл бөлді. Қазақстанның Түркиямен қарым-қатынасы Ресейдің мемлекеттегі ықпалымен баланс орнататынын жақсы түсінді. Бір тараптан Қазақстанның Түркиямен жақын ара қатынасы Ресейге еш қарсы келмейтіндігін де осы күнге дейін айтып келеді.

Назарбаевтың Түркияға көзқарасын түсінуде екі концепт өте маңызды. Қазақстанның Еуразиялық сәйкестігі және көп-векторлық сыртқы саясат. Бұл екі концептті Ресей және Түркиямен болған кездесулеріндегі сөздерінен байқай аламыз. Мысалы, 1996 жылы Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей арасында ықпалдастық келісімшартына Назарбаев қол қойып жатқанында бұл келісімшарт мемлекеттің басқа алыс-жақын елдермен қарым-қатынасын үзетінін меңземейтіндігін ескертті [32]. 1997 жылы ТҮРКСОЙ мүшелерінің кездесуінде Назарбаев қазақ және түрік тамырының бір болғандығын жасырмады:

Тамырымыз бір болғандығымен мақтана отырып, біз бүгінгі күннің шындығы тәуелсіздігімізді сақтап қалуды ұмытпауымыз қажет. Әлем өзгерді. Қазір бәрі күрделі. Қазақстанда біз көпвекторлық саясатын жалғастырып келеді[33].

Назарбаевтың Еразиялық және көп-векторлы сыртқы саясат ұстанымдарын есте сақтай отырып, шешім қабылдау деңгейінде Назарбаев Түркияның маңыздылығын жақсы біледі деген пікірдеміз. Түркиямен бауырмаластық қарым-қатынасты орнатып жатқанда Қазақстан қазақ-орыс арақатынасын үзбеуі тиіс. Дегенмен Мәскеу және Анкараға тең қарайласу оңай жұмыс емес. Ресей Федерациясының қайта жаңғыруымен Ресей көшбасшылары және қоғамы сыртқы әлемге сенімді әрі агрессивті қарай бастады. 2012 жылы Назарбаевтың Түркияға жасаған іс-сапарында Ресей БАҚ өкілдері қазақ президентіне қарсы шықты. 2014 жылы тамызда Назрбаев журналисттерге берген сұхбаттарының бірінде Қазақстанның Еуразиялық Экономикалық Одақтан шығып кетуге өз құқығы бар деді. Путин жауабы қатал болды. Ресей жастарына Қазақстандағы ұлтшылдық туралы сұрақтарына жауап бергенінде 1991 жылға дейін Қазақстан мемлекет болмаған деп жеткізді [34]. Бұл мәлімдеме қазақ қоғамында резонанс тудырған еді. Назарбаев Путинге жауап ретінде 2015 жылы Қазақстан “Қазақ Хандығының 550 жылдығын” тойлайды деген жарлық шығарды [35].

Назарбаевтың түсінігі бойынша, Түркия қазақ сыртқы саясатында басымдылық танытады. Бұл басымдылық Түркиядағы қазақ елшілерін анықтауда да көрінеді. Елшілердің көбі президенттің айналасындағы сенімді адамдардан таңдалынып келеді және Қазақстанға оралғандарында жоғары позицияларға ие болады. Түркия геополитикалық жағынан маңызды аймақ болғаны үшін дипломаттардың шеберлігін ұштайтын керемет жер. Түркиядағы алғашқы елші Қанат Саудабаев Түркиядағы қызметін тәмамдағаннан кейін Қазақстанның АҚШ-тағы елшісі атанды. Ал, соңғы елшілердің бірі Жансейіт Түймебаев Оңтүстік Қазақстан облысының басшысы болды.

285

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Point 40 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan http://www.kazakhstan.orexca.com/kazakhstan_constitution.shtml#3 Accessed on 7.08.2012

2.Interview with a bureaucrat from the Administration of the President Nazarbayev, 2.02.2012

3.Prof.Dr. Huseyin Bağcı ‗Türkiye‘ye Soğuk SavaĢ sırasında biçilen elbise artık dar gelmektedir‘ in Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yegin (eds.), Mülakatlarla Türk DıĢ Politikası, Usak Yayınları 2011, p.13

4.Türkiye CumhurbaĢkanı Abdullah Gül‘ün Kazak-Türk ĠĢ Forumundaki KonuĢması‘, in Bagdad Amreyev, Dönemimizdeki Kazakistan-Türkiye ĠliĢkileri ve Türk Dünyası, Hayat, Ġstanbul, 2011, p. 184.

5.Diplomatic Herald, 2 (16) 2008, Ministry of Foreign Affairs of Kazakhstan.

6.Diplomatic Herald, 2 (16) 2008, Ministry of Foreign Affairs of Kazakhstan.

7.Diplomatic Herald, 4 (22) 2009, Ministry of Foreign Affairs of Kazakhstan.

8.Türkiye CumhurbaĢkanı Abdullah Gül‘ün Basın Toplantısındaki KonuĢması‘, in Bagdad Amreyev, Dönemimizdeki Kazakistan-Türkiye ĠliĢkileri ve Türk Dünyası, Hayat, Ġstanbul, 2011, p. 2007.

9.Kasymzhomart Tokayev, ‗Turtsiya – Strategicheskiy Partner Kazakhstana‘, in KazakhstanTurtsiya: 5 let druzhby i sotrudnichestva, Bilig, Ankara, 1996, p. 8.

10.Bagdad Amreyev, Dönemimizdeki Kazakistan-Türkiye ĠliĢkileri ve Türk Dünyası, Hayat, Ġstanbul, 2011, p. 184.

11.Kazakistan CumhurbaĢkanı Nursultan Nazarbayev‘in TBMM Kürsüsü‘ndeki KonuĢması‘, in Bagdad Amreyev, Dönemimizdeki Kazakistan-Türkiye ĠliĢkileri ve Türk Dünyası, Hayat, Ġstanbul, 2011, p. 174.

12.Kazakistan CumhurbaĢkanı Nursultan Nazarbayev‘in TBMM Kürsüsü‘ndeki KonuĢması‘, p. 175.

13.Qazaqstan Respublikasının Prezidenti N. Nazarbayevtın Türkiya Respublikasının Prezidenti A. Gülmen bolğan kezdesüwinen keying baspasöz maslihatında söylegen sözi‘ in Vneshnepoliticheskaya deyztel’nost’ Prezidenta Respubliki Kazakhstan N.A. Nazarbayeva v 2009 godu, Kazakhstanskiy Institut Strategicheskikh Isledovaniy, Almaty 2010, p.120.

14.Nakhchivan Declaration, UN document database.

15.Erdal ġafak, ‗Atalarınızın Yurduna Gelin‘, Sabah Gazetesi, 19 Ekim 2009.

16.Ekrem Dumanlı, ‗Gerçek Türkiye Dostu‘, Zaman, 19 Ekim 2009.

17.‘Kazakistan CumhurbaĢkanı Nursultan Nazarbayev‘in TBMM Kürsüsündeki KonuĢması‘ in Bagdat Amreev, Dönemimizde Kazakistan-Türkiye iliĢkileri ve Türk Dünyası, Hayat Yayınları, Ġstanbul 2011, 177.

18.‘Kazakistan CumhurbaĢkanı Nursultan Nazarbayev‘in Kazak-Türk ĠĢ Forumu‘ndaki KonuĢması‘ in Bagdat Amreev, Dönemimizde Kazakistan-Türkiye iliĢkileri ve Türk Dünyası, Hayat Yayınları, Ġstanbul 2011, 192.

19.Erdal ġafak, ‗Atalarınızın Yurduna Gelin‘, Sabah Gazetesi, 19 Ekim 2009.

20.‘Kazakistan CumhurbaĢkanı Nursultan Nazarbayev‘in TBMM Kürsüsündeki KonuĢması‘, p. 180.

21.http://www.tccb.gov.tr/konusmalar/371/56105/kazakistan-parlamentosunun-ortak-oturumunahitaplari.html Retrived in 22.10.2013

22.Vystupleniye Prezidenta Respubliki Kazakhstan Nursultana Nazarbayeva na otkrytij tret‘ego Summita SVMDA (Stambul, 8 uyunya 2010 g.)’Diplomatic Herald 2(24) 2010, Ministry of Foreign Affairs of Kazakhstan, p. 22.

23.Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kazakistan'a Yapacağı Ziyareti Değerlendirdi, Milliyet, Eylül 8, 2017, erişim tarihi Eylül 13, 2017, http://www.milliyet.com.tr/cumhurbaskani-erdogankazakistan-a-yapacagi-istanbul-yerelhaber-2264859/

26.Turkey, Kazakhstan sign investment deals worth $590 million, pledge stronger economic ties, Daily Sabah With Anadolu Agency, September 10, 2017, access date September 13, 2017 https://www.dailysabah.com/economy/2017/09/10/turkey-kazakhstan- sign-investmentdeals-worth-590-million-pledge-stronger-economic-ties

27.Relations between Turkey and Kazakhstan, Official Webpage of the Ministry of Foreign Affairs of Turkey, access date September 13, 2017 http://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-kazakhstan.en.mfa

28.Relations between Turkey and Kazakhstan, Official Webpage of the Ministry of Foreign Affairs of Turkey, access date September 13, 2017 http://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-kazakhstan.en.mfa

29.Türkiye ile Ticaret (Trade with Turkey), Official Webpage of the Ministry of Economy of Turkey , access date September 13, 2017, https://www.ekonomi.gov.tr

30.Relations between Turkey and Kazakhstan, Official Webpage of the Ministry of Foreign Affairs of Turkey, access date September 13, 2017 http://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-kazakhstan.en.mfa

31.Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kazakistan'a Yapacağı Ziyareti Değerlendirdi, Milliyet, Eylül 8, 2017, erişim tarihi Eylül 13, 2017, http://www.milliyet.com.tr/cumhurbaskani-erdogankazakistan-a-yapacagi-istanbul-yerelhaber-2264859/

32.Mädi Qayıñbayev, ‗Türki memleketteri men qawımdastıqtarınıñ 4-qurıltayı‘, Egemen Qazaqstan No.71, 12 Säwir 1996 jıl.

33.Aygül Omarova, ‗Älem san-sanalı, sondıqtan onda Ġzgilik pen dostıq saltanat quruwğa tiyis‘, Egemen Qazaqstan No.191, 30 Qırküyek 1997 jıl.

34.David Trilling, ‗As Kazakhstan‘s Leader Asserts Independence, Did Putin Just Say, ‗Not So Fast‘?‘ August 30, 2014 http://www.eurasianet.org/node/69771 Accessed on 14.05.2015

35.Joanna Lillis ‗Kazakhstan Celebrates Statehood in Riposte to Russia‘ January 6, 2015 http://www.eurasianet.org/node/71536 Accessed on 14.05.2015

286

Алимжан С.

студентка 1-курса кафедры Дальнего Востока КазНУ им. аль-Фараби

Научный руководитель: ст.преподаватель Кадикова С.И.

КРАТКИЙ АНАЛИЗ РАЗВИТИЯ СОТРУДНИЧЕСТВА МЕЖДУ ЯПОНИЕЙ И КАЗАХСТАНОМ

1.Признание независимости Казахстана и начало сотрудничества

2.Двусторонние отношения между Японией и Казахстаном

3.Казахский Национальный Университет имени аль-Фараби – мост сотрудничества между Казахстаном и Японией

Япония – один из признанных лидеров современного мира. Ее история, уникальная культура, интеллектуальный и экономический потенциал, опыт успешной трансформации традиционного общества в современное постиндустриальное государство вызывают неподдельный интерес.

Япония признала Независимость Казахстана 28 декабря 1991 года, а дипломатические отношения между странами были установлены в 1992 году. Начало двустороннему политическому диалогу положил визит заместителя Премьер-Министра – Министра иностранных дел Японии М. Ватанабэ в Казахстан в мае 1992 года.

Отношения Казахстана и Японии всегда находились в зоне особого внимания Президента Н.А.Назарбаева. Благодаря его усилиям в первые годы Независимости японские компании по линии Официальной помощи в целях развития реализовали в Казахстане проекты на общую сумму $1,145 млрд.

Прорывными в двусторонних отношениях стали визиты в Японию Президента Н.А.Назарбаева в 1994 и1999 годах. ВовремяпервоговизитавТокиоН.А.НазарбаеввручилПремьер-Министру Японии М.Хосокаве «Книгу памяти» со списками умерших на казахстанской территории японских военнопленных. И уже в 1999 г. в ходе второго визита Н.А.Назарбаева в Токио было подписано Совместное заявление Казахстана и Японии о дружбе, партнерстве и сотрудничестве.

ТретийТретий визит Президента Н.А.Назарбаева в Страну восходящего солнца состоялся в 2008 г. Во время аудиенции у Императора казахстанский Лидер был награжден высшей государственной наградой Японии – орденом Хризантемы на Большой ленте – за личный вклад в укрепление дружбы и взаимопонимания между двумя народами. В свою очередь Император Акихито был удостоен высшей государственной награды Казахстана – ордена «Алтын Қыран».

Официальный визит Президента Н.А.Назарбаева в Японию в ноябре 2016 г. вывел отношения между нашими странами на качественно новый уровень. Подписанное Главой государства и Премьерминистром С.Абэ совместное заявление «О расширенном стратегическом партнерстве в век процветания Азии», по сути, стало дорожной картой дальнейшего развития казахстанско-японского сотрудничества.

В рамках данного визита Президент Н.А.Назарбаев встретился со 125-м императором Японии Акихито. Это была их четвертая встреча. Н.А.Назарбаев отметил тесное взаимодействие двух стран в различных сферах, указав на регулярное участие японской стороны в Съездах лидеров мировых и традиционных религий, проводимых в Астане, а также тесное партнерство в области обеспечения международной безопасности, включая ядерное разоружение и нераспространение.

НастоящимдипломатическимтриумфомсталовыступлениеН.А.НазарбаевавПарламентеЯпонии. Это был действительно исторический момент, так как никогда прежде в Парламенте Японии не выступал лидер ни одной из стран постсоветского пространства.

В своей речи Президент рассказал о мерах, предпринятых Казахстаном по укреплению международной безопасности, и отметил важность совместных усилий по построению мира, свободного от ядерной угрозы. Глава государства призвал объединиться в борьбе за разоружение и нераспространение ядерного оружия.

Учитывая возрастающее сотрудничество Японии и Казахстана, в 2004 г. депутаты Сената ПарламентаРКсформировалигруппупоразвитиюсотрудничествасЯпонией. Виюне2005 г. депутаты МажилисаПарламентаРКсоздалианалогичнуюгруппу. Межпарламентскоесотрудничествополучило дальнейшее развитие в ходе визитов в Японию парламентских делегаций РК во главе с Председателями Сената в ноябре 2006 г. Нуртаем Абыкаевым и апреле 2013 г. Кайратом Мами, а также Председателя Мажилиса Урала Мухамеджанова в ноябре 2006 и 2010 гг.

Согласно официальной справке МИД РК, с 1992 по 2016 гг. РК посетили 9 делегаций Парламента Японии, включая 4 делегации во главе с бывшими Премьер-министрами Японии. 25-28 апреля 2016 г.

287

в г. Токио делегация Мажилиса Парламента РК во главе с Заместителем Председателя Г.Исимбаевой приняла участие в Глобальной конференции парламентариев по народонаселению и развитию.

Правительство Японии оказало безвозмездную финансовую помощь в размере около $65,4 млн, а также техническую помощь на $67,8 млн.

Для Казахстана эти проекты стали знаковыми. Невозможно оценить в цифрах значение для экономики Казахстана таких проектов, как строительство международного аэропорта в Астане, сети железных и автомобильных дорог, модернизация энергетических объектов, оснащение медицинских, образовательных, культурных и спортивных учреждений РК, а также повышение квалификации казахстанских кадров широкого профиля на базе Японского агентства международного сотрудничества, Японского банка международного сотрудничества, Японского центра нефтяного сотрудничества.

Убедившись в перспективности Казахстана, уже в мае 1998 г. группа японских компаний, в состав которой входили Мицуи и Марубени Корпорейшн, а также допущенные ими к участию другие фирмы

ипредприятия, проявили готовность инвестировать при поддержке японского Правительства в проекты модернизации Атырауского НПЗ, реконструкции Атырауской полипропиленовой установки

иреконструкцииАктаускогозаводаполистиролов, общаястоимостькоторыхсоставилаоколо$2 млрд.

16 мая 1998 г. в Астане был подписан соответствующий Меморандум о понимании между Правительством Казахстана и группой японских компаний, представленных Марубени Корпорейшн. В тот же день был заключен и второй Меморандум о взаимопонимании между Правительством РК и Японскимконсорциумом, представленнымиз6 компанийИНПЕКС, ДЖАПЕКС, ТэйкокуОйл, Мицуи Ойл Эксплорейшн, Ниппон Ойл Эксплорейшн и Мицуи Корпорейшн.

ВКазахстане зарегистрированы 74 филиала и представительства компаний с японским участием в таких сферах, как нефть, газ, нефтехимия, металлургия, финансы, горнорудная промышленность, оптовая продажа автомобилей, электросвязь, оптовая торговля оборудованием, лесозаготовки, логистика, медицина, сельское хозяйство.

Кроме того, в настоящее время идёт обширный обмен студентами между студентами двух стран. Учась в Казахском Национальном Университете имени аль-Фараби, который является своего рода мостом сотрудничества между двумя странами, я так же хотела бы отметить заслуги своей кафедры в отношениях Японии и Казахстана.

Государственный визит Президента РК Нурсултана Назарбаева в Японию в ноябре 2016 года придал дополнительный импульс дальнейшему развитию всестороннего сотрудничества двух государств. Страны подписали совместное заявление «Об особом стратегическом партнерстве между Республикой Казахстан и Японией в век процветания Азии». Динамичное развитие научных, культурно-образовательных отношений КазНУ им. аль-Фараби с университетами Страны Восходящего Солнца также нашли свое продолжение и конкретное содержание.

Кафедра Дальнего Востока КазНУ при поддержке Международного фонда Toshiba (Япония) 18-19 февраля 2017 года провела международную научно-практическую конференцию «Японоведение в Центральной Азии: современность и перспективы развития». Конференция была направлена на расширение сотрудничества в области проведения научных исследований и образовательных мероприятий, повышение исследовательского интереса молодых ученых к японской культуре, литературе, языку, истории, экономике.

Программа конференции включила работу 2 секций «Методологические аспекты в современных исследованиях японоведения», «Опыт академических исследований японоведения в Казахстане». Мероприятие стало площадкой для презентации результатов научных исследований в рамках проекта «Япония и японский язык». Участники обменялись опытом и экспертными мнениями о практике и современных тенденциях развития социального партнерства как фактора повышения качества образования. Такжеобсудили путииперспективы взаимодействияобразования, наукиипроизводства.

Вработе конференции приняли участие советник посла Японии в Казахстане Иидзима Ясумаса, профессор Славяно-евразийского научно-исследовательского центра университета Хоккайдо, специализирующийся по истории «Алаш» Уяма Томохико, профессор университета Цукуба Оно Масаки, докторант университета Цукуба Ванбэлен Р., эксперт Международного Японского Фонда в Кыргызско-Японском центре человеческого развития Мунаката Минами, председатель Ассоциации преподавателей японского языка Кыргызской Республики Воробьева Г., преподаватель Ташкентского государственного института востоковедения Курбанова Г., преподаватель Узбекского национального университета мировых языков Турапова Н., преподаватели Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева Куанышбек Ж. и Утеулиева Г., ведущий научный сотрудник института востоковедения им. Р.Б.Сулейменова КН МОН РК Шаймарданова Н., профессорскопреподавательский состав и молодые ученые кафедры Дальнего Востока.

288

Преподавательский состав кафедры постоянно работает над повышением квалификации. Наличие интенсивных международных связей позволяет преподавателям повышать свой профессиональный уровень посредством прохождения заграничных стажировок, обучению в магистратуре в университетах Японии, курсов повышения квалификации и участия в семинарах, проводимых зарубежными организациями.

Кафедра при поддержке Посольства Японии в РК и Международного японского фонда полностью снабжена необходимыми учебниками и учебно-методической литературой, техникой и другим оснащением. Работают лингафонный и аудио-видео кабинеты. Преподаватели кафедры активно занимаются научно-исследовательскойдеятельностью, принимаяучастиевнаучныхконференциях, проектах, программах и разработках на общеуниверситетском, республиканском и международном уровнях.

Международные связи кафедры японоведения развиваются по трем направлениям:

образовательные, научные и культурные. Кафедра японоведения тесно сотрудничает с Посольством Японии в РК, Казахстанско-японским центром развития человеческих ресурсов, среди партнеров кафедры - Университет Цукуба, Университет Васседа, компания Toshiba; Международный центр по изучению японского языка (г.Урава),Институт иностранных языковв г. Итикава и другие рейтинговые университеты и языковые центры Японии.

Нафакультетеотработаныиуспешно расширяютсясвязиспотребителями. Выпускникияпонского отделения трудятся в различных отраслях народного хозяйства Казахстана.

Анализируя развитие сотрудничества между Японией и Казахстаном, я пришла к заключению, что Япония была и остаётся одним из наших главных торгово-экономических партнёров на протяжении 25 лет и благодаря этому активно развивается японоведение в Казахстане. Желающих изучать язык и культуру Японии с каждым годом все больше и больше, что означает востребованность японоведов на рынке. Это не может не радовать, ведь это знак того, что я правильно сделала свой выбор.

Список использованной литературы:

1.Япония / Отв. ред. Я. А. Певзнер, Д. В. Петров. Институт мировой экономики и международных отношений АН

СССР. — М.: Мысль, 1973. — 456 с. — (Экономика и политика стран современного капитализма). —31 000 экз.

2.Япония: Справочник / Составители: В. Н. Ерёмин, К. О. Саркисов, А. И. Сенаторов; Под общ. ред. Г. Ф. Кима, К. О.

Саркисова, А. И. Сенаторова. — М.: Республика, 1992. — 544 с. —50 000 экз. — ISBN 5-250-01254-X.

3.Елисеефф В., Елисеефф Д. Японская цивилизация. — М.: АСТ, 2008. — 528 с. —ISBN 978-5-9713-7611-8.

4.История Японии / Под ред. А. Е. Жукова. — М.: Институт востоковедения РАН, 1998. — Т. 1. С древнейших времён до 1968 г. — 659 с. — ISBN 5-89282-107-2.

Дәулеткерей Д.

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Қиыр Шығыс кафедрасының 4-курс студенті Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Ташкенбаева Б.Ж.

ОҢТҮСТІК КОРЕЯ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ МӘДЕНИ БАЙЛАНЫСЫНДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ РӨЛІ

Халықаралық туризм қазіргі уақытта сыртқы экономикалық қызметтің қарқынды дамып келе жатқан секторларының бірі болып табылады. Туризмнің тұтастай алғанда әлемдік экономикаға да, жекелеген елдер мен аймақтардың экономикаларына әсерінің үнемі өсуі әлемдік экономиканың қалыптасуы мен дамуымен қатар жүретін маңызды, тұрақты және ұзақ мерзімді үрдістердің бірі болып табылады. Туризм халық шаруашылығының нақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған негізгі ұлттық экономиканың тәуелсіз саласына айналды. Осы қажеттіліктердің алуан түрлілігі туристік кәсіпорындармен ғана емес, сондай-ақ экономиканың дамуына мультипликативті әсер ету факторларының бірі ретінде туризмнің маңыздылығын анықтайтын басқа салалардың кәсіпорындарымен де сәйкес келеді. Туризм – әлемдік интеграциялық үдерістердің факторларының бірі, және туризм бизнесі экономиканың маңызды секторына айналуда. Әлемдегі туризмнің дамуына ғылыми-техникалық прогрестің ықпал етуі, халықтың өмір сүру сапасын көтеру, бос уақытты ұзарту, демалыс, экономикалық және саяси тұрақтылық және басқа да бірқатар факторлар әсер етеді. Бірегей табиғи ресурстар мен көшпелі халықтың өзіндік мәдениетіне ие Қазақстан халықаралық және аймақтық нарықтарда туризмді дамыту үшін зор іске асырылмаған әлеуетке ие. Рекреациялық ресурстар мен тарихи-мәдени мұраның туристік потенциалы Қазақстанның халықаралық туризм

289

нарығына үйлесімді түрде араласуға және елдегі туризмді қарқынды дамытуға мүмкіндік береді. Бұл халықты жұмыспен қамту және халық табысының тұрақты өсуін қамтамасыз етеді, тиісті салаларды дамытуды ынталандырады және халық шаруашылығына инвестициялар ағынын ұлғайтады. Қазақстан Республикасының туризм индустриясы мемлекеттiк деңгейде экономиканың басым салаларының бiрi болыптабылады. Қазақстанэкономикасыныңиндустриялық-инновациялықдамуыныңережелерініске асыруда жетекші рөл отандық кластерлер жүйесіне жатады.Олардың арасында туристік кластер ерекше орын алады. Бүгінгі таңда осы саланы дамыту үрдісі әлемнің ең танымал курорттарын жақсы зерттеген туристер туристік сектор дамып келе жатқан елдерге ұмтылады. Қазақстан олардың қатарында. Президент Н.Назарбаев туризм, мұнай және газ өнеркәсібі, азық-түлік және тоқыма өнеркәсібі, көліктік-логистикалық қызметтер, металлургия және құрылыс материалдары сияқты сегменттердің кем дегенде 5-7 кластерін құру және дамыту жоспарын әзірлеу қажеттігін атап өтті.

ОңтүстікКореябасқаелдерденоқшауланғанжердеорналасқан. Бұлелөзініңбірегеймәдениетімен табиғи байлығын сақтап қалғаны үшін өте ерекше болып табылады. Оңтүстік Корея Корей түбегінің оңтүстік бөлігінде орналасқан, тек Солтүстік Кореямен ғана шектеліп, демилитаризацияланған аймақпен бөлінеді [1]. Елде таза жағажайлар және әдемі таулар бар. Корей түбегінде көптеген таулар мен ауыл шаруашылығыен айналысатын жер аз болғандықтан корейлер әрбір жерді өз пайдасымен пайдаланады.

Корея Республикасы - Оңтүстiк-шығыс Азия елдерiнiң ішіндегі туристiк тұрғыдан көрнектi табиғатымен, таулармен, жағажайлармен және бай мәдени және тарихи мұраларымен бай мемлекеттердің. Оңтүстік Корея ежелгі будда ғибадатханалар, патшалық сарайлар, ескерткіштер, пагодалар, археологиялық ескерткіштер, бекіністер, фольклорлық ауылдар және көптеген мұражайларымен бай[2].

Қазақстан мен Оңтүстік Кореяның арасындағы дипломаттық қатынастар 1992 жылдан бастап қалыптасты. 2009 жылы екі мемлекет те стратегиялық серіктестіктің жаңа деңгейіне көшуге дайындығын білдірді, осыдан кейін 2014 жылы екі үкіметтің арасында азаматтардың екі республиканың да аумағына визасыз болу туралы келісімі күшіне енді. 2014 жылдың қарашасынан ҚР азаматтары кәдімгі жүру құжаттары (шетелге шығу төлқұжаты) болған жағдайда Корея Республикасына визаны алдын ала рәсімдемей барып, сол жерде 30 тәулікке дейін үзіліссіз бола алады

[2].

Соңғы жылдары елімізде корей мәдениеті мен өнеріне деген қызығушылық байқалды. Жыл сайын көбірек адамдар Шығысқа бағдарланған. 2010 жыл Корея Республикасында Қазақстан Республикасының жылы болды. 2011 жыл - Қазақстан Республикасындағы Корея Республикасының жылы. 2012 жылыҚазақстанПрезидентіНұрсұлтанНазарбаевОңтүстікКореяғаресмисапарменкелді. Екі ел арасындағы қарым-қатынас жылдан-жылға артып келеді. Дегенмен, екі мемлекеттің де саяси және экономикалық қарым-қатынастарымен ғана емес, сонымен бірге мәдениет, спорт және туризм саласындағы ынтымақтастыққа қызығушылығы бар.

Біздің корей серіктестеріне келсек, олар табысқа жету үшін өте тиімді позицияны алып отыр: бай тарихы, ерекше сәулет және қызықты дәстүрі, әдемі табиғаты, жайлы климаты және демалыс орындары, сауда ойын-сауық үшін ең қолайлы жағдайдың бар болуы. Және керемет жолдар мен қызмет көрсетудің жоғары деңгейі бар.

Ал шын мәнінде Кореяда туризм өте алуан түрлі, сондықтан сіз өз қызығушылығыңыз бойынша, жақсы әсер алу үшін демалыс нысандарын таңдау мүмкіндігіңіз бар. Яғни, ол жаққа теңізді көру үшін, құмдыжағажайларғабаруүшін, жергіліктіыстықбұлақтарғабарыпденсаулығынжақсартуүшінбаруға болады. Пластикалық хирургия үшін немесе көптеген басқа елдер емдей алмайтын ауруларды емдеу үшін де баруға болады. Кореялықтар біздің азаматтарымыздың мүмкіндігінше өз еліне баруына және Кореяның көптеген азаматтары Қазақстанға келуіне шынымен қызығушылық танытады. Соңғы уақытта «корей толқыны» деп аталатын мәдениетке деген қызығушылықтың артуынан Оңтүстік Кореяға баратындардың саны артты. Визалық саясаттын жақсаруы Оңтүстік Кореяда туристік сұраныстың жылдам өсуіне әсер етті. Корея Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы визасыз режим туралы келісімге қол қойылғаннан кейін соңғы үш жылда қазақстандық туристік өсу үлесі жоғары деңгейде қалып отыр. 2016 жылы осы елге келген қазақстандықтардың саны 34 068 адамды құрады. 2015 жылмен салыстырғанда бұл 38,5 пайызға көп. Бұл көрсеткіш бойынша Қазақстан Қытай, АҚШ, Жапония және Ресей Федерациясы сияқты елдермен қатар бесінші орында.[3]

Туризм саласында ынтымақтастық туралы өзара түсіністік туралы меморандум Кореяның Мәдениет Спорт және Туризм министрлігі, және Қазақстан Республикасының Туризм және спорт

290