Добавил:
kiopkiopkiop18@yandex.ru Вовсе не секретарь, но почту проверяю Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

2 курс / Нормальная физиология / Нормал физиология Алявия О.Т

..pdf
Скачиваний:
23
Добавлен:
24.03.2024
Размер:
20.05 Mб
Скачать

шади. Фотокимёвий реакция натижасида ^осил булувчи бирикмалар рахитга карши жуда кучли таъсир курсатади. Масалан, витамин П, - эргокалциф ерол - калам уш болаларига Х.ар куни '/40000мг дан (0,025 мкг) бериб турилганда рахитнинг олдини олади.

Витамин Э одам терисида ултрабинафша нурлар таъсирида 7-дегидрохолестериндан ^осил булиши мумкин. Болалар ёздан кура цишда рахит билан купроц оррийди, деган цадимги кузатиш шуни тасдирайди. Офтобда юриш ёки сунъий ултрабинаф­ ша нурлардан бахраманд булиш рахитни даволаш ва олдини олиш учун энг кучли воситадир.

Балиц мойи билан тухум сардаи витамин Э нинг энг бой манбаларидир.

Эмадиган болага бир суткада 10-25 мкг витамин Б (кристалик препарата) керак. Бу доза рахитнинг олдини олади ва калцийнинг нормал алмашинувини таъминлайди. Катта ёшли кишилар ^ам овцат билан оз-оздан витамин О олиб туриши зарур.

Витамин Е (токоферол, купайиш вит амини). Витамин Е купайиш (урчиш) учун зарур. Овкатда витамин Е булмаса, мояк (урурдон)да сперматазоидларнинг нормал етилиши - спермато­ генез ва нормал хомиладорлик, бола эмизиш ва унинг яшаб цолиши мумкин эмас.

Е авитаминозида хайвонларда ^омиладорликнинг биринчи ярми аксари нормал утади, иккинчи ярмида эса бачадондаги эмбрион халок булиб, сурилиб кетади ёки бола тушади. Баъзан эса бола турилгандан сунг улади. Витамин Е йуцлиги она организмидан кура эмбрионга ёмон таъсир этади. Эркак хайвонларнинг урурдони кичраяди, жинсий ^ужайралар х;осил булиши бузилади; сперматозоидлар ^аракатчанликдан ма^рум булиб, тезда ^алок булади. Авитаминоз огир булганда ^айвонлар ж ин­ сий майлини йуцотади.

Оргнизмга витамин Е препаратлари киритилганда жинсий тизимнинг нормал ^олати тикланади. Ж инсий жи^атдан етилмаган ^айвонларга гипофиз олдинги булагининг гормонлари юборилганда тезроц вояга етгани каби, витамин Е таъсирида ?^ам тез етилади. Дайвонлар организмида гипофизнинг олдинги булаги ва йулдош витамин Е га бой.

Бу фактлар витамин Е гипофизда гонадотроп гормон >*осил булишига борлиц эканлигини курсатади.

Е авитаминозида жинсий тизим функциялари бузилишдан ташцари. кундаланг таррил мускуллар ^ам зарарланади - миоди-

строфия вужудга келади. Бу касалликда мускуллар дегенерацияланиб, миофибриллар парчаланади. Купинча бу касалликда орца мия цам айнийди (дегенерация).

Купчилик мацсулотларда витамин Е куп булгани учун одамда витамин Е авитаминози жуда кам учрайди. Шунга царамаи, турмайдиган аёллар овцатидаги витамин Е мицдорини ошириб. уларни тузатиш цодисалари тиббиёт адабиётида тасвир этилган. Одамдаги мускул тизимининг баъзи касалликлари витамин Е етишмаслигига ёки витамин Е алмашинувининг бузилишига боглиц булиши эцтимолдан холи эмас.

Витамин Е салат (коху) да, бурдой, маккажухори муртагида, усимлик мойларида ва цайвон туцималарида куп. Улар липовитаминларга, яъни ёгда эрийдиган витаминларга киради.

Озиц овцатда учрайдиган, витамин Е га ухшаш таъсир этадиган, тузилиши цам бир-бирига яцин бир неча модда ажратиб олинган. Уларни 6 -, в ва г-токофероллар (tocos - турруц, туриш, phero - циламан сузларидан) деб аташган.

Витамин К (ф илохинон, антигеморрагик омил). Витамин

Кетишмаганда цондаги протромбин камайиб кетади, натижада цоннинг ивиш хоссаси камаяди. Шу сабабли К авитаминозида цон кетишига мойиллик (геморрагия) кузатилади.

Витамин К жигарда протромбин синтезланиши учун зарур.

Кавитаминозида витамин К з^азм тизимидан ташцари, яъни парентерал йул билан юборилганда протромбин синтези кучаяди ва цондаги протромбин нормал мицдорга келади, цоннинг ивиш хоссаси шу тарифа ошиб, цон кетишига мойиллик камаяди. Шунинг учун витамин К ни антигеморрагик витамин дейишади.

Витамин К турли-туман озщ-овцат махсулотларида булади, бундан ташцари, йугон ичакдаги бактерияларда синтезланади. Шунинг учун одам ичагида ут кислоталари булмаганда (масалан, ут нули беркилиб цолганда) витамин К сурилмаслиги сабабли К авитаминози пайдо булиши мумкин, чунки витамин К сурилиши учун ут кислоталари зарур. Шунинг учун ут чицарув йуллари-

нинг касалликларида овцат билан витамин К етарлича кириб туришига царамай, К авитаминози пайдо булиши мумкин.

Баъзан янги турилган болалар цонида протромбин камлиги сабабли цон кетиш ига мойил булади, бу эса К авитаминози би­ лан тушунтирилади. Онаси туришидан олдин витамин К препаратларини истеъмол цилиб турса, тугиладиган боласидаги геморрагиянинг бемалол олдини олиш мумкин.

Витамин К исмалоц, салат, карам, сабзида куп булади. Вита­ мин К хоссаларига эга булган кристалл бирикмалар усимликлардан ажратиб олинган. У нафтохиноннинг икки алмашган хосиласи булиб чивди ва филлохинон деб аталади.

Балиц унини чиритувчи бактерияларда ^осил буладиган моддада витамин К хоссалари бор-у антигеморрагик таъсир курсатади. У ^ам нафтохинон хосиласи экан (фарнохинон). Чириётган балиц унидан олинган препаратни усимликлардан олинган препаратдан фарц цилиш учун витамин К2деб аташган. Кейинчалик нафтохиноннинг бир цанча синтетик хосилалари топилди, уларда ^ам витамин К хоссалари бор. Шуулардан баъзилари, масалан, А.В.Палладин олган модца - метилнафтохиноннинг бисулфит хосиласи сувда эрийди.

Витамин К нинг атагонисти - дикумарин жигарда протром­ бин синтезланишини сусайтиради ва организмда цоннинг ивишини шу йул билин бузади.

Отцланиш . Озик модда одам ва ^айвон организмида тирик туцимани тиклаб турувчи пластик материал ва ягона энергия манбаи булиб физмат килади. Щунинг учун ^ам турри овцатланиш одам с о р л и г и н и таъминловчи жуда му^им омил хисобланади. Озицланиш - бу ози^ модданинг организмга тушиши, ^азм булиши, сурилиши ва озик моддаларнинг (нутриентлар) орга­ низмда узлаштирилишидир. >^аётий жараёнларни таъминлаш учун озиаутаниш организмнинг пластик ва энергетик эхтиёжини таъминлаши зарур. Биосинтез, биологик таркибнинг янгиланиши учун зарур булган моддаларни организм овцат таркибида олади. Организмга тушган озиц моддалар энергияси ^ужайра мембранаси таркибини, органеллаларни ^осил цилиш ва меха­ ник, кимёвий, осмотик ва электрик иш бажариш учун сарфланади. Озиц моддаларнинг биологик ва энергетик циммати, тарки­ бида оцсиллар, ёглар, карбонсувлар, витаминлар, минерал тузлар, органик кислоталар, сув, аромат ва хуш таъм моддалар борлиги билан аницланади. Организмда ^азм булиши ва узлаштирилиши озиц моддаларнинг му^им хоссаларидир.

Пластик моддаларга булган э^тиёж, энергетик мувозанат ^олатида организмда емирилаётган оцсил, липид ва карбонсувларнинг урнини ^оплаш учун зарур булган минимал мик^дордаги моддани истеъмол цилиш орцали цондирилади. Бу эхтиёж одамнинг ёшига, соглигига, ме^нат турига ва модда алмашинув жадаллигига караб хар хил булади.

Озицлапишнинг нат рий асослари. Хар бир одам организмидаги модда алмашинувининг узига хослигига цараб маълум бир овцатли моддаларни истеъмол цилиши зарур булади.

Мувозанатлашган ози^ланиш (А.А.Покровский) назариясига биноан овцат таркибидаги моддалар мик^дори ва нисбати организмнинг физиологик эхтиёжига мос келиши зарур. Истеъмол цилинган овкат, узлаштирилиш даражаси ^исобга олинган ^олда, асосий алмашинув, озиц модданинг спецификдинамик таъсири ва иш бажаришга ишлатилган умумий энергетик сарфни доп­ лати зарур. Кунлик истеъмол ^илинган овцатнинг калорияси энергетик сарфдан мунтазам равишда ортиц булса организмда ёр депоси ортади. Таомлар таркибида оцсил, ёр ва карбонсувлар мувозанатда булишлари керак. Организмдаги энергетик ва пла­ стик э^тиёжни цондириш учун уларнинг энергетик циммати цуйидаги н исбатда15:30:55 % булишлари зарур. Шунингдек, таом таркибидаги алмаштириб буладиган ва алмаштириб булмайдиган аминокислоталар, туйинган ва туйинмаган ёг кислоталари, карбонсувлар таркибидаги мономерлар миадори ва балласт моддалар (целлюлоза, пектин ва б.) мувозанатда булиш­ лари шарт.

Адекват ози^ланиш (А.М.Уголев) назариясига асосан, овкатли моддалар ва ^азм ферментлари таркиби мос келишлари керак. Бу назарияда хазм уч босцичдан иборат эканлиги ва озиклаииш мана шу босцичларга мос булиши кераклиги таъкидлаб утилган. Масалан, лактаза етишмовчилигида сут мос келмайдиган овцат ^исобланади. Бу назарияга асосан, бирламчи нутриентлар ^азм ва сурилиш жараёнида шаклланса, иккиламчи озик моддалар ичакдаги микроорганизмлар фаолияти нагижасида ^осил булади. Микроорганизмлар таъсирида ^осил булган мод­ далар фацатгина энергетик ва пластик киммагга эга булмасдан, боища физиологик жараёнларга (иммун, ^имоя, хулк атвор) ^ам таъсир цилиши аницланган.

Овцат рационини тузиш принциплари. Нормал хает фао­ лияти, яхши кайфият, юцори иш цобилияти, хар хил юцумли касалликларга каршилик цилиш, усиш ва ривожланишларни таъминлаш учун озицланиш организмнинг пластик ва энергетик, минерал тузлар, витаминлар ва сувга булган эхтиёжини тула цондириши керак. Овцат рационини тузиш (яъни, одам организми учун бир суткада зарур булган озик; моддалар таркиби ва ми^- дори) куйидаги тарзда амалга оширилади:

1. Рациондаги ов^атлар энергияси организмнинг энергетик сарфини цоплаши зарур.

2 . Ози^ моддаларнинг калорик ^имматини анираш учун 100 г овкат таркибидаги оке ил, ёр ва карбонсувларнинг фоиз мнцдо- ри ва калориялилигини курсатувчи жадвалдан фойдаланилади.

3. Озщ моддалар изодинамияси цонунидан фойдаланилади, яъни оцсил, ёр ва карбонсувлар энергетик циммати цисобга олинган цолда бир-бирининг урнини босиши мумкин. Масалан, I г ёр (9,3 ккал) 2,3 г оцсил ёки карбонсув урнини босиши мумкин. Лекин бу бир-бирининг урнини босиш фацат цисца муддат давомида булиши мумкин , чунки озиц моддалар энергетик вазифадан ташцари пластик вазифани цам бажарадилар.

4.Овцат рационида цар бир гурух ишчилари эхтиёжини цондирадиган оптимал м и лорда оцсил, ёр ва карбонсувлар були­ ши керак, масалан 1 гуруц ишчилари учун суткалик рационда 80-120 г оцсил, 80-100 г ёр ва 400-600 г карбонсувлар булмори зарур.

5.Рацион таркибидаги оцсил, ёр ва карбонсувлар нисбати 1:1,2:4 булиши керак.

6. Рациондаги овцат организмнинг витаминга, минерал туз

ва сувга булган эхтиёжини тула цондириши цамда алмаштириб булмайдиган аминокислоталарни узида сацлаши зарур.

7. Оцсил ва ёрларнинг суткалик мицдорини 1/3 цисми цайвон мацсулоти сифатида булиши керак.

8 . Рациондаги овцат калорияси овцатланиш мицдоригатурри тацсимланиши керак. Биринчи нонушта суткалик энергиянинг 25-30 % ини, иккинчи нонушта 10-15 % ини, тушлик 40-45 % ини, кечки овцатланиш эса 15-20 % ини ташкил цилиши керак.

X I - Б О Б

ТАНА ^АРОРАТИ ДОИМИЙЛИГИ ВА УНИНГ Б01ЩАРИЛИШИ

XVIII асрнинг охирида Лавуазье ва Лаплас цайвонлардан узлуксиз равишда иссицлик ажралиб туришини аникдашгандан кейин терморегуляция ва биоэнергетикани урганиш бошланган. Дар цандай тирик организмда кетадиган деярли барча биокимёвий жараёнлар энергия сарфи билан кетади. Сарфланаётган энергиянинг барчаси оцир оцибатда иссицлик энергиясига айланади. Иссицлик ёки царорат организмда кетадиган барча цаётий жараёнларга сезиларли таъсир курсатади.

Организмда кетадиган кимёвий реакцияларнинг тезлигини температурага боглицлигини Вант-Гофф цонунига кура тушунтириш мумкин. Бу цонунга кура кимёвий реакциянинг тезлиги­ ни узгариши ^ароратнинг 10° С га ортиши ёки камайишига цараб 2-3 марта ортади ёки камаяди. Буни 0 Ю коэффиценти дейилиб туцимада кетаётган алмашинув жараёнларининг тез­ лигини 10° С га фарц циладиган цароратда аницланади.

Даётий жараёнлар натижасида организмда узлуксиз иссицлик цосил булиб туради. Досил булаётган иссицлик юкори цароратли муцитдан паст цароратли муцитга термодинамиканинг иккинчи цонунига кура утади. Шунга кура тирик организмдан ташци муцитга кутарилаётган иссицлик тана царорати муцит цароратидан юцори булган тацдирда узлуксиз булади.

Организм туцималарининг харорати уларнинг цужайраларида алмашинув жараёнлари натижасида цосил булаётган иссиклик ва уни ташци муцитга чицариш тезлиги билан белгиланади. Де­ мак тана ^арорати доимий организмларнинг яшаши учун улар организмида цосил булаётган иссицлик миадори организмдан чицаётган иссицлик мицдоригатенг булиши лозим. Бу цоиданинг бузилиши тана цароратининг узгаришига олиб келади.

Узоц давом этган эволюция давомида цозир яшаётган ,\айвонлар ерда -70° С дан +85° С гача муцитда яшашга мослашганлар. Албатта хароратнинг бу чегарасида яшаш учун организмлар маълум бир мослашиш механизмларини яратишган.

Тана цароратининг доимийлиги буйича организмлар «нойкилот ерм » ва «гомойотерм» организмларга булинади. Пойкилотерм организмлар тана цароратини доимий сацлай олмайди-

лар. Гомойотерм организмлар тана з^роц^тининг доимийлигини суткали ва мавсумий 2° С даражасидан ортмаган ^олда сацлай оладилар. Бу номлар дастлабки совук; цонли ва иссщ цонли ^айвонлар деган атамаларнинг урнига иш латилмо^а.

Гомойотерм организмлар пойкилотерм организмлардан бир цатор белгилари билан кескин фарц цилади. ^ациций гомойо­ терм организмларга йулдошли сут эмизувчилар ва цушлар киради. Улар ташци му^ит ^ароратининг кенг даражада узгаришига царамасдан тана ^ароратини доимий са^айдилар.

Ташци му^ит ^ароратини ва твнада исси^тик ^осил булишини узгаришига царамасдан гомойотерм организмлар тана ^ароратини нисбатан доимийлигини сацлайди.

Тана ^ароратининг доимийлигини сацлашда гомойотерм организмлар танада иссш уткни ишлаб чицариш ва танадан иссицликни чикариб ташлаш жараёнларини узаро мослаштириш механизмларидан фойдаланади.

Танадан иссик^тикни чикариб ташлашга йуналтирилган жараёнларни физикавий терморегуляция деб аталади. Физикавий терморегуляция танани цопловчи ту^ималарнинг иссицлик утказувчанлигини у^гартириш йули билан амалга ошади. Му^ит хароратси бир хил шароитда теридан оцаётган цоннинг михуюрини, юнг ва патларнинг ^олатини ва тана юзаси хамда огиз бушлигидан сувни бурланишини узгартириш ор^али танадан чицаётган иссшушкнинг м и ^о р и узгариши мумкин.

Танадан иссикушкни чикариб ташлаш уч хил йул билан амалга ошади: утказиш, нурланиш ва бурланиш. Утказиш ёки конвек­ ция йули билан иссицликни чицариш тана ^арорати уни ураб турган >*аво ва жисмлар хароратидан юцори булган тацдирдагина амалга ошади. Нурланиш ёки радиация йули билан и сси ^ и к чицариш учун >^ам тана ^арорати уни ураб турган ^аво ^ароратидан юцори булган таодирда ёки танага совуц жисмлар яцип жойлашган шароитда амалга ошади. Бурланиш ^исобига иссицликни чицариш тери юзасидан ва нафас йулларидан сувни бурлатиш орцали амалга ошади.

Одамда сезиларЛй терлаш булмаган тавдирда ^ам тери орцали бир суткада тахминан 0,4-0,6 л сув бурланиб туради. Нафас йуллари орцали чи^аётган ^аво сув бурларига туйиниб чицади ва шу йул билан танадан тахминан 0,3-0,4 л сув бурланади. Шундай цилиб уртача ^ароратли му^итда ^ам одам бир суткада 0,7- 1,0 литр сувни бурлатиб 400-600 ккал иссицликни чикариб таш- лайди. Юцори ^ароратли ташци му^ит шароитда, бурланиш ор- ^али танадан иссик^ликни чицариб ташлашни а^амияти кескин ортиб кетади.

Одам организмидан +10° С ли му^итдан паст шароитда танадан чщаётган иссицликни 70-80 % утказиш ва нурланиш ор- 1^али амалга ошади. Бундай шароитда теридан о^аётган ^оннинг ми^дорини узгартириш ор^али чщ иб кетаётган исси^ик мшуюри бош^арилади. Теридан о^аётган коннинг мивдори ^анча оз булса чи^иб кетаётган иссирикнинг ми1уюри ?$ам шунча кам булади. Бу тери к;он томирларининг торайиши ёки кенгайиши ор^али бош^арилади.

Ю^ори ^ароратли му^итда тана ^ароратини доимий caiyiam учун танадан иссшушкни чщ ариб ташлашни купайтириш керак. Му^ит ^арорати тери ^ароратидан ортщ шароитда танадан исси!у1икни чи^ариш фа^ат бугланиш ор^али булади. Тери ва нафас йулларининг юзаси орк;али танадан сув бурлатилади. Одамларда тери юзасидан сувни буглатиш тер безлари ор^али амалга ошади.

Му^ит ^арорати паст ва урта булганда одам жуда оз терлайди, ю^ори хароратда терлаш кескин ортади. Одамда теридан ажралаётган тернинг мивдори ани1уюганда шу нарса маълум булдики, тер безлари танада исси1ушк ишлаб чи^аришга кескин реак­ ция беради. Ofhp жисмоний иш билан шурулланиш ёки иссик суюк^пикни ичиш терлашни кескин ортиради. Ofhp жисмоний иш билан шуруланганда одам танасидан 5-6 л суткасига тер чикиши мумкин. Исси^ му^итда орир жисмоний иш билан шурулланганда одам суткасига 10-12 л сувни терлаш ор^али йукотади.

Тер безларини боцщарувчи эфферент толаларнинг марказлари орк;а мия сегментлари буйлаб жойлашган. Шу сабабли тананинг айрим жойида терлашнинг бузилиши орка миянинг шу булими фаолияти бузилганлигини курсатади.

Сову^ таъсир ^илганда тана ^ароратининг доимийлигини caiyiaiii учун 1$ушимча иссикушк ишлаб чицаришга йуналтирилган жараёнлар кимёвий терморегуляция деб аталади. Гомойотерм организмлар кимёвий терморегуляция орцали танада иссикушк хрсил ^илишни кескин (3-5 марта) орттириши мумкин.

Кимёвий терморегуляцияда кушимча иссигушк хосил килиш мускулларнинг фаолиятини узгартириш - цискарувчи исси^лик ишлаб чи^ариш ва бошца манбаъларда и сси ^и к ишлаб чикариш ор^али амалга ошади.

Мускулларда 1$ш им ча иссирик ишлаб чи^ариш уларнинг тонусини узгартириши ва к^алтираши ор^али содир булади. Гомойотерм организмларга сову^ таъсир килганда скелет мус-

кулларида нисбатан кучсиз электр фаоллиги кузатилади. Айни вакгда организмнинг кислород истеъмоли цам ортади. Буни мускулларнинг «терморегуляциявий тонуси» деб аталади. Одамларда олиб борилган кузатишларда хам скелет мускулларида электр фаоллигининг ортиши кислород истеъмолини кучайиши билан намоён булади.

Организмга совуктаъсири кучайса «терморегуляциявий цалтираш» юзага келади. Организмда «цалтираш» вацтида скелет мускулларининг электр фаоллиги 3-4 мартага ортади. «Термо­ регуляциявий тонус» ва «^алтираш» вацтида сарфланаётган энер­ гия цисобига иссшутак ажралиб чицади.

Кисцаришсиз иссицлик ишлаб чицаришда иссицлик манбаи булиб цунгир ёг тукимаси хисобланади. Бу тукима кичик сут эмизувчи цайвонлардагина булмасдан, цишда уйкуга кетувчи ва чакалоцларда цам булади. У асосан тананинг буйин цисмида ва кураклар орасида жойлашган булади. кунрир ёг туцимасида бошца ёг тукималарига цараганда митохондриялар куп булади. Бу уз навбатида ёр кислоталарини цунгир ёр туцимасида оксидланишини тезлатади. Натижада иссицлик куп цосил булади.

Шундай цилиб гомойогерм организмлар ташки мухит царорати ва узининг тана хароратидан келиб чициб кимёвий ёки физикавий терморегуляция жараёнларини ишга тушириш хисобига узининг тана цароратининг доимийлигини сацлайди.

Тана %арорати доимийлигини сацлаш нинг марказий м е - ханизми. Тана цароратининг доимийлигини сацлашда иштирок этувчи нерв марказлари гипоталамусда жойлашган. Иссикликни танадан чицариб ташлаш жараёнлари олдинги гипоталамус томонидан бошцарилади. Танада цуш имча иссицлик цосил цилиш жараёнларини бошцариш орца гипотоламус томонидан амалга ошади.

Тана цароратси, царорат гомеостази тушунчалари бирмунча мавцум тушунчалардир. Шу сабабли тана цароратининг доимий­ лигини сацлашда тананинг цайси кисмидаги харорат асос цилиб олиниши цозиргача аниц эмас.

Тана цароратининг доимийлиги ёки гомойотермияни фацат организмнинг чуцур туцималаридагина таъминлай олади. Ю за жойлашган туцималарда харорат сезиларли даражада узгариб туради. Шу сабабли организмни шартли равишда «ядро» ва «по­ стлок» цисмларга булинади. Бу ибораларнинг шартлилиги шундаки, организм иссиц му^итда ш ундай цолатга етадики «пустлок» деганда факат терини туш униш керак булади. Орга-

79-расм. Ташки му^ит харорати 20° С(А) ва 35° С (Б) шароитида одам танаси турли ^исмларининг харорати (° С).

низмни узок вацт совук; мухитда ушлаб турилса, гавда туцималари, кул ва о ё ^ а жойлашган барча туцималарнинг^арорати шу цадар пастлайдики «ядро» тушунчасини фацат мия ва ички аъзоларга нисбатан ишлатиш мумкин. Шу сабабли тана ^арорати иборасини факат «ядро» га нисбатан ишлатиш мумкин.

'Гананингтурли цисмлари, хаттоки ички аъзоларнингайрим жойлари ^арорати орасида ^ам сезиларли фарц мавжуд.

Масалан: одамнинг марказий туцималари ^арорати билан юза жойлашган тукималари орасидан фарц 10° С ни таш кил цилади. Мия-

нинг узида ^ам, мия узаги билан постлоги орасида 1° С фарк мавжуд.

Тана хароратининг сутка давомида йил фаслларига к;араб узгариб туриши кузатилган.

Одамнинг тана ^арорати 0,5°-10С даражасида сутка давоми­ да узгариб туриши мумкин.

Энг паст тана харорати тахминан эрталаб соат 4 да, энг юкори харорат соат 16-18 да кузатилади.

Шундай цилиб гомойотерм организмлар тана ^ароратининг доимийлигини сацлаш учун кимёвий ва физикавий терморегуляцияни бошцарувчи махсус механизмдан фойдаланади. Термо­ регуляция тизимини ишлаши кайсидир бир хароратиинг дои­ мийлигини сак;лашга царатилган булмасдан тананинг турли кисмларидан келаётган термик стимулларни й и р и ш асосида организмнинг умумийтемпературавийгомеостазинитаъмин зтади.