- •Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы 7- класс. «Атамұра» -2003 ( vі -хvіі ғ.Аралығы) Орта ғасырлық мемлекеттер
- •§ 1,2,3. Мемлекеттерге шолу
- •§ 4, 5, 6.
- •§ 7. Vі –іх ғ. Отырықшы және жартылай көшпелі мәдениет
- •§ 8. Архитектура және өнер (vі –іх ғ.)
- •§ 10, 11.
- •§ 12, 13, 21
- •§ 22, 23, 24
- •§ 25, 26
- •§ 27, 28, 29
- •§ 29. Хіv - хv ғ. Қазақсатнның экономикалық жағдайы
- •§ 33. Қазақстанның хіv – хv ғ. Сәулет өнері
- •§ 14.Ұлы Жібек жолының қалыптасуы және тарихи маңызы
- •§ 15. Ұлы Жібек жолының тармақтары. Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы сілемі
- •§ 16. Қалалық мәдениеттің дамуы
- •§ 18. Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы
- •§ 19. Дін және мәдениет. Исламның таралуы
- •§ 20. Ғылым мен білімнің дамуы
- •§ 34. Қазақ хандығы құрылуының алғышарттары § 35. Қазақ хандығының құрылуы
- •§ 37 ,38 Қасым хан, Хақназан хандар кезіндегі Қазақ хандығы
- •§ 41. Қазақ хандығының басқару жүйесі
- •§ 45. Жоңғар хандығы, Қазақ –орыс қатынастары
- •§ 46. Қазақ халқы мәдениеті
- •§ 47. Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі
- •§ 47. Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі
- •§ 48. Хvі- хvіі ғ. Тарихи шығармалар
Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы 7- класс. «Атамұра» -2003 ( vі -хvіі ғ.Аралығы) Орта ғасырлық мемлекеттер
-
№
Орта ғасырлық мемлекеттер
Уақыты
1
Түрік қағанаты
552-603 жж
2
Батыс Түрік қағанаты
603-704 жж
3
Түргеш қағанаты
704-756 жж
4
Қарлұқ қағанаты
756-940 жж
5
Оғыз мемлекеті
ІХ ғ.соңы – ХІ ғ. басы
6
Қимақ қағанаты
ІХ ғ.соңы – ХІ ғ. басы
7
Қарахан мемлекеті
942- 1212 жж
8
Наймандар, керейттер,жалайырлар
Х –ХІІІ ғ.басы
9
Қарақытайлар
1125-1212 жж
10
Қыпшақ хандығы
ХІ – ХІІІ ғ. басы
11
Монғол империясы
ХІІІ ғ. басында құрылды
12
Алтын Орда
ХІІІ ғ.ортасы – ХV ғ.ортасы
13
Ақ Орда
ХІІІ – ХV ғ.басы
14
Моғолстан
ХІ V ғ.ортасы – ХVІ ғ. ортасы
15
Әмір Темір мемлекеті (Мауараннахр)
ХІVғ. –ХV ғ. басы ( 1370-1405ж)
16
Ноғай Ордасы
ХІІІ – ХV ғ.
17
Батыс Сібір хандығы
ХІV - Х V ғ. басы
18
Әбілқайыр хандығы
1428 -1468 жж
19
Қазақ хандығы
ХVғ.ортасында құрылды.(1465-1466жж)
§ 1,2,3. Мемлекеттерге шолу
Бағыттар |
Түрік қағанаты |
Батыс түрік қағанаты |
Түргеш қағанаты |
Уақыты |
552- 603 ж |
603 -704 ж |
704 -756 ж |
Терриориясы |
Жетісу |
Қаратаудан Жоңғарияға дейін Жетісу |
Шаштан Бесбалыққа дейін, Жетісу |
Астанасы |
Суяб |
1.Суяб 2.Мыңбұлақ (жазғы орда) |
1.Суяб 2. Күнгіт ( Іле бойы) |
Билеуші титулы |
Қаған |
Қаған |
Қаған |
Әлеуметтік жағдайы |
●Негізгі құрамы – түрік тілдес халықтар болды. ●Қытай шежіресі бойынша «теле» сөзінен «түрік» сөзі шыққан. ●Түрік қағанаты құрамында 30-дан аса теле тайпасы болған. ●Теле – түрік тілдес тайпалардың ортақ атауы
|
●Қаған – қағанаттың бірінші басшысы,билеушісі, әскербасы ●жоғары лауазымдар –ябғу,шад,елтебер (қаған руына жататын ақсүйектер болды) ●Бұйрық, тархан –сот істерін жүргізушілер ●Бектер – жергілікті жердегі қағанның негізгі тірегі ● «Қара будундар» -қарапайым халық ● Селиф – салық жинаушы ●Жасауыл – селифтерді бақылаушылар ●Тат - құлдар |
●Қағандық халқының негізгі құрамы түргештер болды ●Түргештер – сары және қара түргештер болып бөлінді.
|
Құрылу тарихы
Басқарған қағандары |
●Ерте орта ғасырларда ірге тіккен біздің жеріміздегі алғашқы феодалдық мемлекет ●Түрік этнонимі қытай жылнамаларында 542 жылдан белгілі ●Түріктердің мемлекеттік дәрежеге көтерілуі 552 жылдан басталады. ●545 жылы түрік қолбасшысына қытай елшісі келіп, екі ел арасында бейбіт қатынас орнайды. ●Түріктер аварлардың (жужандар) қол астында болған. ●Осы кездегі авар билеушісі – Анағұй қаған. 1. Бумын - «елхан» атағын алған 2.Қара –Еске – Бумынның баласы 3.Мұқан – 552-554 ж.Қара Ескенің інісі 4.Тобо қаған 5.Иштеми – Бумынның інісі |
●603 жылы Түрік қағанаты екіге бөлінгеннен кейін құрылды. ●Қағанаттың негізгі этникалық ұйтқысы – «он тайпа» он оқ будун тайпалары болды. ●Он тайпа – бұл бес тайпа дулу, бес тайпа нушеби. ●Дулу мен нушибилар шекарасы –Шу өзені болды.
1.Тардуш (Дато) – алғашқы қағаны 2.Шегу -610 -618 ж.басқарды 3.Тон – 618-630 ж.басқарды 4. Ешбар Елтеріс – 634 жылы нушеби тайпасының қолдауымен қаған болды. |
●704 жылы Батыс түрік қағанаты орнына құрылды. ●Түргештер туралы алғашқы деректер «Күлтегін» ескерткішінде және қытай жазбасында кездеседі. ●VІғ.Шу, іле өзендері аралығын мекендеген.
1.Үшлік –алғашқы қағаны 2.Сұлу қаған – 715-738 ж.билік құрды. 3.Тұқарсан Құтшар –Сұлудың баласы 4.Жыпыр – 749-753ж.қара түргештер тарханы болған |
Саяси жағдайы
|
●Түріктердің аварларға қарсы күресін басқарған – Бумын қолбасшы ●552 ж.Жужан қағандығы жеңіледі. ●Бумын қаған «елхан» атағын алады. ●Қара Ескенің кезінде түріктер аварларды екінші рет жеңеді. ●552-554 ж.Мұқан қаған кезінде аварлар мүлде жеңіледі және Қытай билеушілері жылына 100 мың тең жібек матасын төлеген. ●570-580ж.түрік қағанатының ықпалы шығыста күшті болды ●555 жылы түріктер Арал теңізіне дейін жеткен. ●563-567 ж.эфталиттермен соғысып, жаулап алды ●VІғ 70-ж.Түрік қағанаты СолтүстікКавказ бен Қара теңіздің солтүстік жағалауына дейін үстемдік құрды. ●ішкі талас –тартыстан 603 ж.Түрік қағанаты Батыс және Шығыс түрік болып екіге бөлінді.
|
●Батыс түрік қағанатының саяси билігі күшейді –Шегу мен Тон қаған кезінде. ●Тон қаған кейбір ірі қалаларды қолына ұстап тұру үшін,қызын әйелдікке беру арқылы айла –шарғы қолданған. ●627 жылы Византияға көмекке әскер жіберген. ●630 ж.бастап билік үшін таластар басталған ●634 ж.Ешбер Елтеріс билікке келіп, «10 тайпа» -«он оқ будун» жүйесін енгізген. ●640-657ж.дулулар мен нушебилер арасында ұзақ тартыс болды. ●659 ж.Қытай Жетісуға басып кіреді, Ешбар қаған қаза табады. ●756 жылы Батыс түрік қағанаты орнына Түргештер келеді. Шығыс Түрік қағандығы ●682- 744 ж. өмір сүрді ●Білге қаған, Күлтегін кезінді қуатты болды ●Қолбасшы Тоныкөк жауынгерлігімен даңқы шықты ●744 ж.Ұйғырлар құлатты
|
●Үшлік қаған елді 20 аймаққа бөліп, әр аймақ 7 мыңнан әскер шығарған. ●706 ж.Үшлік қайтыс болды ●715 ж.билікке Сұлу қаған келді ●Сұлу қаған кезінде түргештердің сыртқы саяси жағдайы қиын болды: 1.Батыста арабтар шабуылы 2. Шығыста Қытай қауіп төндірді 3.Шығыс Түрік қағандығы ●717 ж.Сұлу қаған Тан империясына барды ●Шығыс түрік қағаны Білгенің қызын баласына алып береді ●Сұлу қаған арабтарға табанды күрес жүргізді ●Арабтар Сұлуға «сүзеген», «мүйізді қаған» ат қойды. ●Сұлу 738 ж.Навакет қаласында өз қолбасшысы Баға тарханның қолынан қаза тапты ●Сары және қара түргештер арасындағы күрес 20 жылға созылды ●751 ж.Таразға жақын жерде Арабтармен бірлесе отыра, түргештер Атлах шайқасында қытайлықтарды жеңеді ●756ж.түргештерді қарлұқтар құлатады. |
Шаруашылығы |
●Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысты ●Басты түлігі жылқы болды ●Отқа табынған |
●Маусымды жайылымға негізделген жартылай мал шаруашылығы болды ●Испиджаб,Тараз,Талхир,Алмалық қалалары дами бастады ●Қалалардың дамуында соғдылардың ролі басым болды ●VІІ ғ.басында түріктер отырықшылана бастады ●Жібек саудасы туралы қытай монахы Сюань Цзяньнің жазбасы бар |
●Көшпелі және жартылай көшпелі мал өсіру болды ●Сауда, қолөнер, аң аулау болды ●Шұрайлы жерлер қаған меншігінде болды ●Тараздан түргеш теңгелері табылды,704-766ж. соғылған. |