Калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі.

Тапсырыстық әдіс өзінің атауын өндірістегі калькуляциялау объектісі өндірілген өнімдерге, істелінген жұмыстары мен қызмет тапсырысына байланысты болды. Ережеге сәйкес әрбір тапсырыс бөлек тапсырыс иесі, тұтынушы, мердігер болу қажет. Әдіс тек қана арнайы шарттар қолдануы мүмкін,осыдан негізгі материалдар, негізгі өндіріс жұмысшылардың еңбекақысы мен одан аударымдар және басқа да шығыстардың белгілі бір өнім, қызмет немесе жұмысты көп не аз мөлшерде жеңіл идентификациялау болып табылады.

Тапсырыстық әдіс қолданылады:

• Бірлік немесе кішігірім сериалы өнімді өндіру немесе жұмыстын орындалуы ең маңыздысы өндірістегі өнім түрінің ерекше болуы не басқа тапсырыстардың мәнді болуы талап етілсе;

• Қиын немесе ірі өнімді өндіруде;

• Өндірістегі ұзақ мерзімді технологиялық циклде;

• Үлкен көлемде әр түрлі өнім өндіруге, оның көп бөлігі қайталанбайтын және үлкен көлемде бөлек тапсырыстар бойынша шығарылғанда;

• Технологиялық маманданған жұмыс орындары мен белгілі операциялардың тұрақты бекітілуін қамтамасыздандыра алмауы мен жұмыс орындарын бөлшектегенде;

• Ережеге сәйкес әмбебап құрал-жабдықтар мен биінулерді қолдануда;

• Жинақталған және дәлелденген операцияның үлесі үлкен көлеміне байланысты болуда;

• Жұмысшылар арасында жан жақты жоғарғы маманданған жұмысшылардың бар болуында;

• Ұзақ мерзімді өнімді өндіру;

Калькуляциялау объектісі тапсырыстық әдіс бойынша бірлік өнімге өндірістік тапсырысы мен белгілі өнімнің, жұмыстын, қызменттін саны болып табылады. Тапсырыстарды бір арнайы өнімге және бірнеше кішігірім сериялық өнімдерді өндіру тапсырыс иесінің осы немесе басқа бір өнім түрін дайындау келісім шартына сүйене ашады. Тапсырыстарды арнайы бланктерінде ашады (оның орындалуында қатысушы цех саны), осыдан кейін тпасырыстарды цех орындалушыларға немесе бухгалтерияға өткізіледі.Өндірістегі шығындарды жинақтағанда барлық алғашқы құжаттар тапсырыс номерімен қамтамасыздандырылған. Құжаттарды жинақтағанда шығындарды цехтің жұмысшыларының орындаған жұмыстары тапасырыста және калькуляциялау баптарына сәйкес толтырылады.Осыдан жартылай фабрикатсыз өзіндік құнын калькуляциялау нұсқасы қолданылады,яғни әрбір цехтін жұмсаған шығындары жартылай фабрикаттарды бір цехтан екінші цехқа ауысуын есепке алмауын көрсетеді. Тапсырыс аяқталғаннан кейін тапсырыстық әдіс бойынша нақты өзіндік құны анықталады, осыған шейін бүкіл шығындар аяқталмаған өндірісті құрайды.

Тапсырыстық әдістін кемшілігі қиын өнімді өндіру, қайталанатын немесе сирек қайталанатын тапсырыстарға материалдардың мөлшері, еңбекақы шығындарын ұйымдастыру қиындылығы, өндіріс барысында алдын ала шығындарды реттеуге және калькуляциялау нормасын бекітуге қиыншылық туғызады. Осы кемшіліктерді жою мақсатында ұзақ мерзімді өндіріс циклде (кеме құрылысы, ірі машиналар құрастырк) үлкен көлемдегі өнімдерді өндіру кезінде тапсырыстарды бөлек сала (агрегаттар, құрастыру элементтері) бойынша ашуға ұсыныс жасалады, олар аяқталмаған құрылымды ұсынуы қажет. Кішігірім сериялы өндірісте тапсырысқа сондай өнімнің саны кіреді, қандай ағымдағы ай ішінде шығаруға жоспарланған. Барлық салаларды және бөлшектерді есепке алу, белгілі өнімді немесе бірнеше өнімдерді өндіруге қолдануы бойынша топтарға бөлу қажет. Бөлшектер мен байланымдардың шығыстарын есепке алуды бірнеше түр бойынша тапсырыстық әдіс қолдануы; екіншіден түр бойынша нормативтік әдісі, яғни өндірісте сериялы немесе массалық ретті арқылы осы өнімді өндіру. Осыдан өнімнің құны, дара ретті бойынша өндіру және есептелген тапсырыс арқылы шығындар жинақталады, және жалпы байланымдар мен бөлшектердің құны нормативтік әдіс арқылы өзіндік құн массалық немесе сериялы ретте есептеледі. Кәсіпорынның экономикалық салада жұмыс істейтін қызметкерлер өндірісте шығындарды есепке алу нормативтік әдіс өндіріс элементтін жеке шарттарында және кішігірім сериялы өндірісте қолдануы ынталандырылуы қажет. Тапсырыс бойынша шығындарды топтастыру және әрбір тапсырысын өндірістік есепке алу картасында өзіндік құнды есептейді.

Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау тапсырыстық әдісінің мәні барлық тура негізгі шығындардың (шикізат құны, материалдар, еңбекақы, одан аударымдар) мөлшері бекітілген калькуляциялау баптарына сәйкес бөлек өндіріс тапсырысы бойынша есепке алынуында жатыр.Басқа шығындар (жанама) шығыстардың пайда болуы, белгілі салаға арналуы (немесе мазмұны бойынша шығындарды жалпылау, және машина мен құрал – жабдықтардың тозуы бойынша), тапсырыс баптарын жүзеге асырылуы бойынша есептеледі.

Өнімнің немесе жұмыстын нақты өзіндік құнын калькуляциялау бірлігі шығындар соммасын өндірген өнімнің немесе істелген жұмыс санынның қатынасына тең.

Бірлік немесе кішігірім сериялы өндірісте бөлек есепке алуды ұйымдастыру үшін, әрбір шығын есепке алу әрбір бөлімге арнайы субшот ашылуы қажет. Егер тапсырыстын саны көп болса, онда аналитикалық есепке алуы алғашқы құжаттарды кодтау арқылы таратылады. Тапсырыс коды шикізат пен материалдарды өткізу материалдық талабында қойылады, есеп беру ведомосінде жұмыскерлердің еңбекақысын есептеуінде және т.б. жағдайларда көрсетіледі. Содан соң жазулардың таңдануы бойынша бірдей тапсырыс коды бар шығын көлемін, оның орындалғанына байланысты анықтайды. Бөлек тапсырысқа арналған аналитикалық шот кең болуы тиіс, яғни дайын өнімнің шотын есепке алу, және оны сату шотын есепке алу үшін. Осындай әдіспен тапсырыстық әдісті есепке алу процессін аяқталуы, белгілі тапсырыстын өткізілу қортындысы бойынша қаржылық ақпарат болып табылады.

Жалпы осы әдістін схемасы №7 суретте көрсетілген.

Тапсырыстық әдісті елестету

Негізгі Өнім 1

материалдар

Жинақ Тапсырыс

Қайта өндіру

шығыны

Өнім 2

Өнім n

Тапсырыс ретінде жинақталған бірлікті аламыз, бөлшектін 3 түрі құралады:1,2, 3. Тапсырыстің жүзеге асырылуын үшін комплекстік бөлшектен басқа екі технологиялық операцияларды жинақтау және сынау қажет.

Тапсырыстың өзіндік құны құралады:

• Тапсырыстықа кіретін бөлшектер өзіндік құны;

• Екі технологияның операцияларын жүзеге асыру шығыны;

• Берілген тапсырысқа жанама үстеме шығындарды есептеу;

Кәсіпорынның есепке алу саясатында жанама жалпы шаруашылық шығындар өнімнің өзіндік құнына кірістірілмейтіндігі анықталады.

Схема түрінде тапсырыстын өзіндік құны осылай бейнеленеді (таблица №1).

Тапсырыстын өзіндік құнын калькуляциялау.

Тапсырыс калькуляциялау ведомості
Құрылым шығыны
Құрушы бөлімдер	Өзіндік құн бірлігі	Бірлік саны	Барлығы
Бөлшек 1 Бөлшек 2 Бөлшек 3
Барлығы
Операция	Шығын бабы	Шығын көлемі	Барлығы
Операция 1 Операция 2
Барлығы
Үстеме шығындар
Бап	Шығын көлемі
Барлығы

Жалпы түрде жанама шығындар схемасы келісіде:

• Шығынды тарату объектісін таңдайды;

• Тартылған шығындар базасын таңданады – көрсеткіш түрі, оны қолдануы шығындар таратуын жүргізуге болады;

• Трату коэффициенті таратылған жанама шығыннның көлемін таңдалған тарату базасының көлеміне шегергені есептеледі.

• Әрбір объектіге келетін жанама шығынның көлемін таратылған шығынның көлеміне тарату базасына сәйкес келетін берілген объектіге көбейту арқылы анықтауға болады;

Осы схеманы мысалда қарастырайық:

Мысалы, жалпы өндірістік шығындар белгілі кезеңінде есептелген, өндірілген өнімді тарату қажет, яғни жанама шығындар үстеме шығыстар, өндірілген өнімге тарату әдісін жүргізу қажет. Тарату базасы – негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақының шығындары болып табылады.

Жалпы өндірістік шығынның көлемі 39 250 теңге. Негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақы – 40 000теңге. Трату ставкасын табу қажет.

Тарату ставка = Жалпы өндірістік шығын / Еңбекақы=39 250/40 000=0,9812

Жалпы өндірістік шығынды тарату ставкасы негізінде өнімнің белгілі түріне есептеулер жүргізіледі.

Тура шығынның бірлігі:

• Негізгі шикізат пен материалдар -400теңге

• Негізгі өндіріс жұмысшылардың еңбекақы -800теңге

Онда өнімге үстеме шығындарды тарату:

Негізгі өндіріс жұмысшылардың еңбекақысын * жұмыс ставкасына = 800*0,9812=785теңге

Осыдан, бірлік А өнімнің (тура және үстеме шығын соммасы) өндірістік өзіндік құны құралады: 400+800+785=1985теңге

Мысалда қарапайым бір сатылы тарату қарастырылған.