1 Кесте. Қазақстан Республикасына тіркелген қылмыстық істер саны

	2013	2014	2015
Қазақстан Республикасы	359844	341 291	386718
Ақмола	15731	13 327	13771
Ақтөбе	20651	17 697	18040
Алматы	28109	25 443	27191
Атырау	8099	7 921	10543
Шығыс Қазақстан	32766	28 942	27 237
Жамбыл	16836	16 142	17 797
Батыс Қазақстан	11672	11 527	13 436
Қарағанды	29171	23 665	30301
Қостанай	26197	23 845	23570
Қызылорда	11884	10 237	11628
Маңғыстау	6690	6 562	7217
Павлодар	19745	15 609	17 718
Солтүстік Қазақстан	9669	9 715	10637
Оңтүстік Қазақстан	27853	30 220	36302
Астана қаласы	34756	34 985	43441
Алматы қаласы	55482	61 391	73506

Мәлімет көзі:stat.gov.kz

Қазақстан Республикасының тіркелген қылмыстар саны жылдан-жылға өсіп отырғандығы байқалады.

Жалпы Республикадағы қылмыстарға тоқтала кетсек, 2013 жылы 359 844 мыңды құраса, 2014 жылы 341 291 мыңға жетті. Ал 2015 жылы тіркелген қылмыстық істер 386 718 мыңға өскен.

Еліміздің әр қаласына тоқтала кетсек, ең бірінші орында Ақмола облысы тұр. Одан кейін өзіміздің Ақтөбе облысымыз 2 ші орынды алады. 2013 жылы ең көп қылмыстық істер тіркелген Алматы қаласы , 2014 жылда 61 391 мыңға өсіп, 2015 жылы 73 506 мыңға дейін өскен. Ал ең аз қылмыстық істер тіркелген Маңғыстау облысы 2014 жылы 6 562 ғана өскен, бірақ 2015 жылы 7 217 ге өскен.

Қылмыстардың ішінде есірткіге байланысты, зорлық-зомбылық, ұрлық және жас-тұрпатына байланысты бөлінеді, оны келесі кестеден көруге болады .(2 кесте)

	2013		2014		2015
	барлығы	одан кәмелетке толмағандарға қатысты	барлығы	одан кәмелетке толмағандарға қатысты	барлығы	одан кәмелетке толмағандарға қатысты
Қазақстан Республикасы	102566	5311	106899	4212	108455	3338
Ақмола	5694	307	5449	210	6067	223
Ақтөбе	4920	244	4660	166	4485	139
Алматы	9832	495	10995	419	9465	279
Атырау	3190	202	2894	133	3166	79
Шығыс Қазақстан	14398	658	13847	559	12069	340
Жамбыл	5324	336	5142	299	5571	238
Батыс Қазақстан	4436	239	5240	194	5755	175
Қарағанды	8046	498	9163	428	8067	295
Қостанай	6821	393	6875	313	7765	298
Қызылорда	3910	190	3966	126	3412	125
Маңғыстау	2639	148	3065	137	2986	90
Павлодар	4573	204	4348	163	4626	155
Солтүстік Қазақстан	5317	229	5513	152	5892	110
Оңтүстік Қазақстан	8133	599	8689	419	10270	380
Астана қаласы	3753	198	4006	133	5479	162
Алматы қаласы	8219	300	9735	296	10455	202

2 кесте. Қазақстан Республикасының кәмелет жасқа толмағандарға қатысты тіркелген қылмыстық істер саны

Мәлімет көзі:stat.gov.kz

2 кестеде көріп отырғандай Қазақстан Республикасында 2013 жылы кәмелетке толмағандарға қатысты тіркелген қылмыстық істер 5311-ге тең болып тұр. Ал 2014 жылы 4212-ге қысқарды. 2015 жылы бұл қылмыстық істер 3338-ге дейін азайды. 2013-2015 жылдары ең көп кәмелет жасқа толмағандарға қылмыстық істер жүргізілген Шығыс Қазақстан облысы болып тұр.

2.2. Аудиторлық бақылау қызметінің дамуы

Нақты аудиторлық қызметтің міндеттері, ұйымның өзіндік ерекшелігіне, оның ұйымдық құрылымына және сол кезеңге ұйымның басшысының алдына қойған міндетіне байланысты түрлендіріліп белгіленеді. Мұндай міндеттердің қатарына мыналарды жатқызуға болады:

- біріншіден, ішкі аудит қызметі, оқшауланаған жеке балансқа бөлінген бөлімшенің қаржы-шаруашылық қызметіне кезеңдік аудиттің негізгі қызметі қаржылық есептіліктің барлық маңызды аспектілері бойынша дұрыстығы туралы пікірін білдіру.

- екіншіден, ішкі аудит қызметінің маңызды міндеті ұйымның қаржы экономикалық қызметіне талдау жасап, оның қаржылық стратегиясын әзірлеу. Бұл жеке оқшауланған бөлімшелердің және бүкіл ұйымның тұтастай қызметінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік барын, нәтижесінде ішкі аудит қызметінің алдына қойған негізгі міндетін толық көлемде орындауға мүмкіндік береді;

- үшіншіден, ішкі аудит қызметінің өте жиі кездесетін қызмет көрсету түрлерінің бірі, бухгалтерлік және салық сондай-ақ құқық сұрақтары және басқа да қызмет көрсету түрлері бойынша кеңес беру. Ағымдағы жұмыспен айналысатын бухгалтерлерге, әдетте экономика жағдайында әдеттегіден өзгеше немесе сирек кездесетін, сондай-ақ заңдардың маңызды өзгерістерге ұшыраған кезінде кәсіби көмек қажет болуы мүмкін. Мұндай қызмет көрсету түрлері де ішкі аудит қызметінің міндеттерінің қатарына жатқызылуы керек. Ішкі аудит қызметі тарапынан жүргізілген тексерудің, талдаудың және кеңес берудің нәтижесінде ұйым сыртқы аудиторлардың, салық комитетінің және басқа да сыртқы бақылау органдарының тексеруіне дайын болады. Ішкі аудит қызметі орындауға тиісті міндеттер, осы қызмет жұмыскерлерінің функцияларын және олардың кәсіби-біліктілік құрамын анықтайды.

Жоғары да аталған міндеттердің біріншісін орындау барысында әртүрлі әдістер мен тәсілдерді (нақты, іріктеу, сүзбелеу және т.б.) қолдана отырып ішкі аудитор бухгалтерлік есеп және бақылау жүйесін зерделеп, оның жұмыс істеу тиімділігіне баға береді. Аудитор операциялардың заңдылығын және оңтайлы салық салуды тексеріп табылған қателердің маңыздылығына баға береді. Екінші міндетті орындау шеңберінде аудитор, филиалдардың қаржы шаруашылық қызметіне экспресс талдау жүргізіп оның төлем қабілеттілігін және қаржылық тұрақтылығын бағалып, қаржы шаруашылық қызметінің стратегиясы бойынша ұсыныс жасайды. Ішкі аудиторлар үшінші міндетті қажеттілігіне қарай орндайды, бұл мәселені шешу үшін аттестациядан өткен аудиторлармен қатар құқық, салық және қаржылық талдау мамандарыда тартылуы мүмкін.

Ішкі аудит қызметінің жұмыстарының бағыты оның алдына қойған міндеттеріне сәйкес болуға тиісті. Бірінші міндет оқшауланған бөлімшелердің қаржы шаруашылық қызметін бақылау кезеңдері қаржылық есептің жағдайын және ішкі бақылау жүйесін бағалауды, филиалдардың қаржылық есептілігінің дұрыстығына әсер ететін қателерді және бұрмалаушылықтарды тауып, оны анықтауды аудиторлық тексеру негізінде шешіледі. Аудиторлық бақылаудың негізгі бағыты қарыжылық есептің элеменеттің ішкі аудиторлық тексеруді жүзеге асыру. Ішкі аудиттің екінші міндеті тексерілетін бөлімшенің қаржы-экономикалық қызметін талдау және оның қаржылық қызметін талдау және оның қаржылық стратегиясын жасау болып табылады. Талдаудың мақсаты – ұйымның қаржылық жағдайын және қызметінің нәтижесін зерделеп, оның келешекте жұмыс істеу жағдайын бағалау. Қаржылық талдаудың ақпарат көзі – бухгалтерлік және статистикалық есеп пен есептілік мәліметтері. Ішкі аудит қызметінің үшінші міндетін шешу шеңбері – кеңес беру бойынша қызмет көрсету оқшауланған бөлімшелерге тәуелсіз әдістемелік қолдау көрсету жоғарыда аталған сұрақтар бойынша кеңес беру.

Қаржылық бақылауды жетілдірудің аса маңызды бағыттарынң біpі қаржылық бақылаудың тәуелсіз нысаны - аудиторлық бақылауды дамыту болып табылады, бұл мемлекеттік емес шаруашылық органдар санының көбеюімен және тиісінше қаржы, бақылау, есеп санында қызметтің сан алуан түрлерінің өcyімeн байлаынсты болып отыр. Аудиторлық бақылау – тәуелсіз аудиторлық фирма мен шаруашылық жүргізуші субъектілер иелерінің жасасқан келісімшарты негізінде қаржы- шаруашылық қызметінің жай­-күйін тексеру^.

Нарықтың реформалардың тереңдей түcyі жaғдайындaғы қар­жылық бақылау жүйесінің ажырағысыз бөлігі аудиторлық ба­қылаудың негізгі мақсаты кәсіпорындардың, фирмалардың, ұйымдардың бухгалтерлік, қаржылық есебінің дұрыстығын белгілеу, олардың ақпараттық жүйелерінің сенімдімділігін бағалау. Аудиторлық жұмыста талдамалық және экспорттық болжам қызметіне үлкен мән беріледі, ол тапсырыс беруішілерге өздерінің іскерлік саясатының тиімді стратегиясы мен тактика­сын жасауға мүмкіндік береді.

Аудиторлық палата коммерциялық емес, тәуелсіз, кәсіби, өзін өзі басқаратын және өзін-өзі қаржыландыратын ұйым болып та­былады.

Қаржы аудиты деп оған уәкілеттігі бар ұйымдар мен маман­дардың қаржылық есептемесіне сараптама және талдау жүргізу, қаржы-шаруашылық қызметін бақылау, шаруашылық жүргізуші субъекгілерге олардың тапсыруы бойынша қызметтің басқа түрлерін көрсету жөніндегі және солардың есебінен жүргізетін тәуелсіз қызметін айтaды..

Аудит дамуының тарихы өзінің басгауын Ұлыбританиядан, ала­ды, мұнда XІX ғасырдың ортасында алғашқы бухгалтерлер-ауди­торлар пайда болды. Ал 1862 жылы Англияда "Міндетті аудит туралы заң" шықты. Францияда мұндай заң 1867 жылы, АҚШ-та 1937 жылы жарияланды.

Бүгінде тәуелсіз қаржылық бақылау аудиторлық институт нысанында дамып, нарықтың экономиканың ажырaғысыз бөлігі болып отыр. Қазақсган Республикасында 1998 жылдың 20- қарашасынан бастап "Аудиторлық қызмет туралы заң" жұмыс істейді. Ол ауди­торлық қызметті жүзеге асыру прогресінде мемлекеттік органдар, заңи және жеке тұлғалар, аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар арасында туындайтын қатынастарды реттейді.

Аудиторлық қызмет - бұл аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың қаржылық есептеме аудитін жүргізу жөніндегі кәсіпкерлік қызметі. Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар, өз қызметінің бағыты бойынша қаржылық есептеме аудитінен басқа да қызметін көрсете алады.

Аудиторлық қызметтің негізгі қaғидаттарына мыналар жатады, оны келесі сызбадан көруге болады (3-сызба)

3-сызба

Ескерту- мәлімет негізінде автор әзірлеген

Аудит Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есептеменің дұрыс және объективті жасалғаны тyралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңи тұлға­лардың аудиттелетін субъектілердің қаржылық есептемесін тексеру аудит болып табылады.

Аудиттің түрлері- міндетті аудит және бастамашылық аудит. Mіндетті жыл сайынғы ayдиткe мыналар жатады: банктер, кредиттік серіктестіктер, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар және бaғалы қағаздар ры­ногында қызмет істейтін ұйымдар, сақтық ұйымдары, жинақ­таушы зейнетақы қорларын зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялар, шетел қатысатын кәсіпорындар, ашық халықтық қоғамдар.

Аудит жүргізу, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңна­малық актілерінде көзделген өзге жaғдaйларда да міндетті бо­лып табылады. Бастамашылық аудит аудиттелeгін cyбъeктінің бастамасы бой­ыншa аудиттелетін cyбъeктінің және аудитордың; аудиторлық ұйымының арасында аудит жүргізуге жасалган шартта көзделген на­қтылы міндеттер, аудит мерзімі мен келемі ескеріле oтыpып жүргізіледі.

Аудит-сыртқы және ішкі болуы мүмкін Сыртқы аудит ­- аудиттің тәуелсіз ныcaны, ішкі аудит - шаруашылық жүргізуші субъектісін бақылаудың ведомстволық немесе ішкі нысаны. Ішкі аудит шаруашылық жүргізуші субъектісінің тілегі бойынша және шартымен жасалады.

Аудит мынадай дәйекті стадиядар бойьшша жүргізіледі:

1. жоспарлау тараптардың іс-қимылын іштей жүйелеуме;

2. аудитор объектісі тypaлы ақпарат алу және оны бaғалау;

3. аудитор pәcімін жасау және бaғдарламаны әзірлеу;

4. бақылау жүйелерін тексеру және оның тecттepі;

5. аудит рәсімін жүргізу;

6. аудиторлық қоpытындыны қaлыптастыру.

Аудитор - бұл кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы шаруашылық және коммерциялық қызметіне жасалатын қаржы­лық бақылаудың біздің елдегі жаңа ұйымдық нысаны. Ол бақылау мен коммерциялық аудиторлық қызметті жеке кәсіпкер ретінде де аудиторлық ұйымның қызметкері ретінде жүзеге acыруға құқылы.

Аудитордың міндeттepі мемлекеттік бақылаудың міндеттерімен ұқсас: тексерілетін ақпараттың, жасалынған шаруашылық операцияларының қолданыстағы заңға сәйкестігін анықтау. Сонымен бірге аудиторлық қызметтің қаржы-шаруашылық қызметін тeкcepіc нысанында жүзеге асыратын мемлекeттік бақылаудан айтарлықтай айырмашылығы бар:

1. аудиторлық қызмет кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігін арттыруға, оның төлем қабілеттілігін қaм­тамасыз eтyгe, клиенттердің мүддecін қopғayғa бaғыттaлған. Тeкcepіc қызметі бірінші кезекте мемлекеттің мүддecін қорғайды, Бұзушы­лықтарға ықпал етудің сан алуан түрлерін қолдана отырып, шару­ашылық жүргізуші субъектілердің заңдарды, нормативтік актілерді сақтауын қамтамасыз етеді;

2. аудит кезінде тексеруші ұйым мен бaқылаудың объектісі ара­сындағы байланыстар деңгейлес, epікті келісімшарт негізінде болса, тексеру жүргізгенде сатылас, әкімшілік белгілеу ретінде болады;

3. аудиторлық қызметті клиент немесе оның келісімен аудитор­лық қорытындыны aлyға мұқтаж болып отырған орган төлейді. Тексерістерді жоғары орган немесе мемлекет төлейді;

4. аудиторлық тексерудің тиімділігін клиент аудитке жұмсалған шығындар мен аудиторлық тексеру нәтижелерінің ара салмағы peтіндe айқылдайды. Тeкcepіcтің тиімділігін тиісті бaқылаушы орган анықтайды;

5. аудиторлық тексерудің нәтижелері клиентке арнaлған ауди­торлық қорытынды мен ұсыныстарда қамтылып көрсетіледі. Тексерістің нәтижелері бойынша акт жасалынады, онда орында­луы бақыланатын ұйымның түйіндер, жазалау, міндетті нұсқаулар және басқалары көрсетіледі;

6. аудиторлар алынған ақпарат пен аудит нәтижелерінің құпиялығын қамтамасыз eтyі тиіс, ревизорлардың оларды жария eтyінe құқы бар.

Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардыңің жүргізетін қызметтері сан алуан. Оны Қазақстан Республикасындағы aлғашқы және ең іpі аудиторлық ұйым -"Қазақстан аудит" компаниясының мысалынан көруге болады. Аудиторлық қызмет көрсету, консалтингтік қызмет көрсeтy, бaғaлау және оны саралау, кeдeндік кеңестер, қаржы ­шаруашылық қызметін талдау, құрылтайшылардың құжаттарын жасау, қайта құрылымдау мен банкроттық рәсімдердегі кәсіби қызмет және басқалары -компания көpceтeтін қызметтердің толық емес тізбесі осындай. "Қазақстан аудит" компаниясының Астана қаласында және республиканың барлық облыстарында құpылым­дық бөлімдері бар. Компания аудиторлық қызметтің қағидаттарын бұлжытпай сақтaйды.

ІІІ бөлім Қазақстандағы қаржылық бақылау функциясын дамыту тенденциялары