Практыкум па беларускай мове (Кныш Л.С., Барысенка В.У., Казакевіч Т.Г

ст…ножка, ж…ўцевыдзяленне, др…вастой, два…шлюбнасць, стар…друк,

кон…завод, сл…ватворчасць, к…ксагазавы, м…дагонка, л…гкаатлетычны,

м…ртванароджаны, л…гкадумны, ф…ндасховішча, д…брадзей, ск…раход,

с…лявар, г…лаваломка, в…даразмеркавальнік.

11. Спішыце, выпраўляючы памылкі ў складаных словах.

Напаў-падмецены, насенняачышчальны, радыоперадача, кінодылогія,

шэравокі, поўмесяца, паў-літра, стогоддзе, мініспадніца, стопсігнал, прэс-

канферэнцыя, максімода, шэсцідзесяцігадовы, фотамантаж, мотацыкл,

палівітамін, што-хвілінна, статонны, радыярэха, поў-кіламетра, паў Мінска,

моватворчасць, паў-Еўропы, веламота-спорт, фотаэцюд, фотаграфія, палімер,

шэсцідзѐнка, дабраўпарадкаваны, штараз, палісемантычны, васемсот,

чарнавалосы, адногалосна, сваечасовы, велікагаловы, семісоты.

12. Напішыце правільна наступныя словы.

Борт…інструктар, обер…яфрэйтар, стоп…кадр, макра…сістэма,

аўдыѐ…візуальны, Дон…Жуан, бэк…вакал, бэта…выпраменьванне, брат…і …сястра (кветка), брута…тона, арт…сесія, арт…салон, арт…падрыхтоўка,

альма…матар, альфа…спектр, стоп…кран, такса…парк, супер…модны,

дзяржы…морда, вей…вецер, узвей…вецер, гары…цвет, перакаці…поле,

тэнар…бас, фізкульт…прывет, флаг…шток, фота…экспазіцыя, фота…эцюд,

шапка…невідзімка, штаб…ротмістар, шрыфт…каса, яхт…клуб, яхт…смен,

энерга…блок, эрц…герцаг, электра…цэх, супер…шоу, праца…дзень,

лѐтчык…касманаўт, папараць…кветка, міні…матч, вэб…старонка.

13. Прачытайце тэкст. Знайдзіце ў тэксце ўсе месцы, дзе магчымыя арфаграфічныя памылкі. Растлумачце, чым яны могуць быць абумоўлены.

31

Ад самага красавіка надвор‘е прыяла людзям. Было багата цяпла, і ў час паілі зямлю спорныя дажджы. І азіміна, і яравое раслі на вачах, і разам з азімінаю, з яравым раслі ў асцярожных, звыклых да ўсяго сэрцах людзей надзеі на лета: малілі Бога, каб толькі і далей памог пагодаю.

Усявышні ці не пачуў, ці не паслухаўся маленняў: ужо блізка да сенакосу пачалі нядобра лезці навальніцы. Зранку неба было і чыстае, і яснае, і яснасць стаяла доўга ўдзень, але за полуднем проста ўвачавідкі пачыналі пухнуць белыя, потым сіняватыя хмары. Парыла так, што ў Куранях і ўсѐ навокал млела ў духаце. Пад вечар хмары зацягвалі ўжо ўсѐ неба. У вячэрняй цемры без упынку кідаліся чырвоныя выбліскі. Яшчэ да таго як сяло апаноўваў шумны лівень, неба над прыціхлымі хатамі і агародамі нізалі стрэлы маланак і расколвалі ўдары грому. У цѐмных хатах божкалі, хрысціліся, з неспакоем і надзеяй чакалі, што будзе далей.

Першыя навальніцы былі літасцівыя, але наступная спраўдзіла гразьбу:

зіхала, ляскала ды і кінула грымучы агонь свой на гумны. Хоць ліў без упынку дождж, хоць, як маглі, стараліся стрымаць агонь, да світання ад трох гумнаў засталіся толькі мокрыя абгаркі. Ранкам ужо адкрылася, што навальніца кінула маланку і на крыж за сялом, на разгалку дарог. Куранѐўскія жанкі, калі ўбачылі гэтую неспадзеўку, затрывожыліся: большасць іх меркавала цвѐрда, што гэта не на добрае, што чорны крыж – знак божай няміласці. Мужчыны найбольш маўчалі, але было відаць: нямала каму з іх здарэнне з крыжам таксама было не даспадобы.

І. Мележ

Замужем

(Т э к с т д л я п е р а к л а д у н а б е л а р у с к у ю м о в у)

Леля, хорошенькая двадцатилетняя блондинка, стоит у палисадника дачи и, положив подбородок на перекладину, глядит вдаль. Всѐ далекое поле,

клочковатые облака на небе, темнеющая вдали железнодорожная станция и речка, бегущая в десяти шагах от палисадника, залиты светом багровой,

32

поднимающейся из-за кургана луны. Ветерок от нечего делать весело рябит речку и шуршит травкой… Кругом тишина… Леля думает… Она сравнивает настоящее с прошлым.

В этом мае Леля уже замужем. Муж ее красив, богат, молод, образован,

всеми уважаем, но, несмотря на всѐ это, он (совестно сознаться перед поэтическим маем!) груб, неотесан и нелеп. Просыпается он ровно в десять часов утра и, надевши халат, садится бриться. Бреется он с озабоченным лицом,

с чувством, с толком, словно телефон выдумывает. После бритья пьет какие-то воды, тоже с озабоченным лицом. Затем, одевшись во всѐ тщательно вычищенное и выглаженное, целует женину руку и в собственном экипаже едет на службу в «Страховое общество». Что он делает в этом «обществе», Леля не знает. Переписывает ли он только бумаги, сочиняет ли умные проекты, или,

быть может, даже вращает судьбами «общества» – неизвестно. В четвертом часу приезжает он со службы и, жалуясь на утомление и испарину, переменяет белье. Затем садится обедать. За обедом он много ест и разговаривает. Говорит все больше о высоких материях. Решает женские и финансовые вопросы,

бранит за все Англию, хвалит Бисмарка. Достается от него газетам, медицине,

актерам, студентам… «Молодежь ужжасно измельчала!». За обед успеет сотню вопросов решить. Но, что ужаснее всего, обедающие гости слушают этого нелепого человека и поддакивают.

А. Чехов

Т э с т ы

Варыянт 1

1.Адзначце радкі (радок) слоў, у якіх літара я пішацца незалежна ад націску:

a)ляснік, мядок, вясна, кіяскѐр;

б) Яўген, яўрэй, янот, паляна;

в) сяннік, мясціна, вячэрні, лячыць;

г) мяшок, мядзяк, зялѐны, вясковы.

33

2. Адзначце радкі слоў, дзе зроблена памылка на правапіс галосных а, о, , э: a) дыталь, рыклама, разіна, почарк;

б) марыва, зарава, мачаха, водар;

в) карцар, шніцаль, грэйдар, шпаталь;

г) дрэвасек, дрывастой, канцэлярыя, тыатр.

3.Адзначце радкі слоў, у якіх трэба пісаць прыстаўныя літары:

a)за…ушніцы, …уда, …уха, …устрыца;

б) …унікум, …опера, …оканне, …універсітэт;

в) …окрык, …опыт, …окіс, …окліч;

г) …усцілка, …упраж, …ажаняты, …аспаваты.

4. Адзначце радкі слоў, у якіх на месцы шматкроп‘я трэба пісаць с: a) рос…тань, рас…ол, рас…ада, рас…днік;

б) рас…цілацца, рас…танне, рас…адзіць, рас…яліць;

в) ра…гледзець, ра…варыць, ра…даць, ра…гіб;

г) …паліць, ра…круціць, рас…мяшыць, ...крутак.

5. Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі на правапіс і, й, : a) выігрываць, заігрываць, пераігрываць;

б) панысламізм, эксынжынер, прысці, сыйсціся;

в) звышынтэлектуальны, заімальны, паіменна;

г) зыначаны, педінстытут, контрігра, спадылба.

6.Адзначце радкі слоў, у якіх трэба пісаць у:

a)прэзіды..м, кансілі…м, натары…с, рады…с;

б) фа…на, са…на, ра…нд, джо…ль;

в) тра…р, стра…с, ба…л, со…с;

г) а…дыторыя, ла…рэат, ва …ніверсітэце, па…за.

34

7. Адзначце радкі слоў, выдзеленыя літары ў якіх пішуцца паводле фанетычнага прынцыпу:

a) ткацкі, пухавіцкі, капусны, Случчына;

б) тысяча, пояс, следчы, казка;

в) дробязь, снежны, французскі, гарадскі;

г) вусы, калоссе, шаўковы, вясковы.

8. Адзначце радкі слоў, выдзеленыя літары ў якіх пішуцца паводле марфалагічнага прынцыпу:

a) зялѐны, гэты, шараваты, вугаль;

б) абпаліць, грамадскі, перакладчык, пятак;

в) адказаць, пояс, на кладцы, варотцы;

г) след, латышскі, падсыхаць, грубка.

9. Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі на правапіс мяккага знака і апострафа:

a) пасьляслоўе, збуцьвелы, він‘етка, сямья;

б) прэмьера, Софья, інтэрвью, бульѐн;

в) нюанс, куп‘ѐ, п‘яўка, ін‘екцыя;

г) усядзься, завесься, казанскі, ледзьве.

10. Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі на правапіс падоўжаных літар:

a) голле, вецце, ламачча, каменне;

б) касццю, радасццю, доблесццю, шчырасццю;

в) сяммю, васеммю, Оббю, глыббю;

г) соллю, моллю, печчу, рэччу.

35

Варыянт 2

1.Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчана памылка на правапіс галосных а, о,

,э:

a)кватэраваць, жэмчужына, выкрэслены;

б) гардэроб, шавялюра, аранжарэя, рэвізія;

в) рэдакцыя, крышыць, глыбіня, блыха;

г) крававы, бравасты, літэра, крэмлѐўскі.

2.Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі на правапіс е, ѐ, я:

a)налядзь, замяць, лягенда, календар;

б) дзясяты, дзявяты, сямнаццаць, васямнаццаць;

в) дзежурства, ефрэйтар, пярон, мядуза;

г) медуніца, меніск, кераміка, вельвет.

3. Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі: a) фізіалогія, біолаг, біалогія, канвейер;

б) маѐр, маянэз, раѐн, секвоя;

в) Ёфе, Нью-Ёрк, Іерусалім, Іліяда;

г) патрыатызм, авіацыя, іянізацыя, рацыон.

4. Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі: a) апкатчык, атцадзіць, атсырэць, атчуваць;

б) адгрузчык, аббіць, адсяліць, адкруціць;

в) адстаяць, адстроіць, адстрыгчы, адсунуць;

г) патпісаць, патцерці, патперці, атвярнуць.

5.Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі:

a)заіка, заінець, заіліць, заільсніцца;

б) абыйсці, неілон, нейстотна, разыйсціся;

36

в) міжінстытуцкі, дэзынфармацыя, звышіндустрыяльны;

г) санынструктар, контрыдэя, субінспектар.

6.Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі:

a)кантрастны, баластны, капустны, постны;

б) фарпостны, аванпостны, карыстны, няшчастны;

в) міласэрны, сонца, паслаць, свіснуць;

г) выяздны, поздна, радастны, бараздна.

7.Адзначце радок слоў, у якіх дапушчаны памылкі:

a)медыцына, апладысменты, індык, дэлегат;

б) камандзір, білецѐр, білецік, манцѐр;

в) платына, камандыроўка, гвардэец, мантыроўка;

г) нацюрморт, пластык, жакецік, арцішок.

8. Адзначце радкі слоў, у якіх трэба пісаць падвоеныя літары: a) дыс…ертацыя, калон…а, мас…аж;

б) кас…ір, кал…ектыў, тон…а;

в) ван…а, саван…а, дуэн…я;

г) мір…а, бон…а, балон…я.

9. Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі: a) павільѐн, медальѐн, дасье, ранцье;

б) студзеньскі, сям‘я, двух‘ярусны, калье;

в) сафьян, мышь, меньшы, іньшы;

г) калісці, цмяны, дзме, мядзьведзь.

10.Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі:

a)ня быў, ня буду, бяз хлеба, бяз памылак;

б) без прычыны, не браў, не спыніць, без жартаў;

37

в) без залікоўкі, без вынікаў, не запісаў, без зорак;

г) нестомны, нештатны, безлюдны, безмежны.

Варыянт 3

1.Адзначце радкі слоў, у якіх трэба пісаць вялікую літару:

a)вѐска (М, м)алыя (В, в)ербы, мікрараѐн (З, з)ялѐны (Л, л)уг;

б) (К, к)оласаўскія святкаванні, (М, м)ележаўскія ўрачыстасці;

в) (М, м)інчанін, (Б, б)альзакаўскі ўзрост, (Д, д)ом (А, а)дпачынку;

г) Вялікае (К, к)няства Літоўскае, праспект (Н, н)езалежнасці.

2.Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі:

a)Дом народнай творчасці, Палац спорту;

б) Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь, Кальварыя;

в) Напалеонаўскія планы, Купалаўскі твор;

г) багдановічаў верш, імператар Японіі.

3. Адзначце радкі слоў, у якіх замест шматкроп‘я трэба пісаць о: a) ф…таплѐнка, Н…васібірск, м…такрос;

б) вел…спорт, сп…ртбаза, ст…тонны;

в) п…ўдзень, п…ўнач, к…нтрідэя;

г) п…ўгоддзе, кін…стужка, г…магенны.

4.Адзначце радкі слоў, у якіх замест шматкроп‘я трэба пісаць літару ш:

a)ні…чымны, ка…чавасць, прыра…чэнне;

б) пя…чаны, бру…чатка, у…чапіцца;

в) мар…чына, у…чэнт, пя…чотны;

г) ле…ч, на…чадак, хво…ч, я…чарка.

5. Адзначце радкі слоў, у якіх замест шматкроп‘я трэба пісаць с:

38

a) гу…чар, ва…чыць, у…чыльную;

б) мя…чанства, прыгар…чы, ро…чына;

в) у…чынаць, ра…чоска, пя…чанік;

г) …чышчаць, …чарнець, ра…чырванецца.

6.Адзначце радкі слоў, у якіх замест шматкроп‘я трэба пісаць нн:

a)імя…ы, племя…ы, семя…ы;

б) панто…ы, казѐ…ы, фірме…ы;

в) палымя…ы, алавя…ы, гліня…ы;

г) вае…ы, со…ы, машы…ы.

7.Адзначце радкі слоў, у якіх замест шматкроп‘я трэба пісаць д:

a)варо…цы, у вопра…цы, у пе…цы;

б) у кле…цы, у се…цы, у кепа…цы;

в) селя…цы, на кла…цы, у ло…цы;

г) у бу…цы, у накі…цы, у вокла…цы.

8. Адзначце радкі слоў, у якіх дапушчаны памылкі: a) разгрузчык, аб‘ездчык;

б) налѐччык, развоччык;

в) выкладчык, перакладчык;

г) картатэтчык, пераплѐччык.

9. Адзначце радкі слоў, у якіх замест шматкроп‘я трэба пісаць : a) кр…вавы, гор…ч, бр…зент;

б) кр…хабор, ц…рымоніцца, шпац…р;

в) ябл…чны, гл…біня, абар…ген;

г) халест…рын, мец…нат, векс…ль.

10. Адзначце радкі, у якіх замест шматкроп‘я трэба пісаць е:

39

a) кал…ктыў, бал…рына, акампан…мент;

б) м…лодыя, в…рбальны, в…неды;

в) к…сліца, в…скоза, в…ньетка;

г) с…рвіс, тун…ль, кап…ла.

Варыянт 4

1.Адзначце словы, у якіх замест пропуску пішацца літара а:

a)фарват…р;

б) Пот…р;

в) лід…р;

г) аўтсайд…р;

д) ст…гадовы.

2.Адзначце словы, у якіх замест пропуску пішацца літара э:

a)генд…рныя даследаванні;

б) погляды Лют…ра;

в) барт…рныя разлікі;

г) прыгатаваны шніц…ль;

д) належны с…рвіс.

3.Адзначце словы, у якіх замест пропуску пішацца літара е:

a)кава гліс…;

б) увайшоў у пік…;

в) утульнае куп… ;

г) своечасовае камюнік…;

д) м...неджмент.

4.Адзначце словы, у якіх замест пропуску пішацца літара я:

a)сямюдз…сяццю тысячамі;

б) дз. ..вяты нумар;

40