349_p2154_B17_10746
.pdfнадаг бшуу. Юрын ажалша зондо өөрын унаган хэлэн дээрэ, зохидоор юумэ ойлгуулха гэжэ оролдохо хэрэгтэй. Буряад хэлэнэй багшанар уhан буряад хэлэтэй болохо ёhотой. Манай hургуулиин hурагшад үндэhэн хэлэнэйнгээ амта шэмые абажа, түрэл хэлэеэ багаhаа хойшо хүндэлдэг байха зэргэтэй.
19. Тогтомол бэшэ шэлжэhэн удхатай үгэнүүдэй доогуур зурагты.
Горхон Тээсгэн тунгалаг үглөөгүүр
Түрүүшынхиеэ тэдэ ерээ hэн. Хүнүүд шулуутайн горхондо Хүсэрхэн урга хаяа hэн. Эндэ иигээд эхилээ юм Эмниг горхониие хазаарлан.
[Ц.-Б. Б.].
20.Доро үгтэhэн үгэнүүдые шэлжэhэн удхатайгаар хэрэглэн, мэдүүлэлнүүдые зохёогты.
Хурса, мохоо, наагуур, мяхан, бури, бугуули, гэнжэ, шүдэр, мушхаха, дайраха, эбдэхэ, бүлюудэхэ.
21.Ямар алди зүйлнүүд дээрhээ доро үгтэhэн үгэнүүдтэ шэлжэhэн удха бии болооб гэжэ тайлбарилагты:
1) Хүнэй шэхэн, хомуудай шэхэн; 2) булад гуурhан, булад зүрхэн, 3) хазаарай жолоо, эрэ хүнэй жолоо; 4) хүндэ шулуун, хүндэ уйдхар; 5) гашуун аарсан, гашуун зоболон.
22. Энэ үгтэhэн текст соо олон удхатай үгэнүүдые буулгажа бэшэгты.
Хэшээлдэ багшын оролто үгын удха шанарта ехэ анхарал хандуулха хэрэгтэй. Багшын үнэншэмэ һонин уран хөөрөөн һурагшадай сэдьхэл хүдэлгэнэ, аман ба уран зохёол зүбөөр сэгнэжэ һурахадань туһална, тэдэндэ литературна уран хөөрөөнэй жэшээ боложо үгэнэ. Һурагшадай бэлэдхэл, ойлгосо, мэдэсэ хараадаа абажа, зохёолой текст шэнжэлхэдэ, үрэ дүн һайтай, таараха арга
50
онолнуудые хэрэглэхэ шухала. Тиихэдэ һурагшад үзэжэ байһан зохёолой удхаар бодомжолхо, гол удхыень гүнзэгы ойлгожо абаха юм.
Мүн энэ классуудта литературна теорёор, һурагшадай мэдэсэ үргэдхэгдэхөөр, гүнзэгырүүлэгдэхээр, тэдэндэ шэнэ мэдэсэ үгэхөөр харуулагдана. Литературна теориин ойлгосо, мэдэсэнүүдые үзэжэ байһан ба үзэһэн зохёолнуудай жэшээ дээрэ харуулбал, һурагшадта ойлгосотой байха.
23.Илгажа хэблэгдэhэн үгэнүүд ямар шэлжэhэн удхатайб, тайбарилагты:
Минии тоонто газар. Минии унаган нүхэр. Манай мяхан түрэл. Ухашалжа сабшаха. Хилэгүй сэсэн. Жолоогүй ород хэлэтэй. Хэрмэн маряатай. Ажал хүдэлмэридөө тоти.
24.Доро үгтэhэн мэдүүлэлнүүд соо үгын элдэб удхануудые зүрилдүүлэн хэрэглэгдэhэн үгэнүүдые оложо тайлбарилагты.
1) – Yсэгэлдэр сабшаhан газарыемни даража бэшэhэн байгаа hэнши. – Дабhалхаяа дараха хүн гүб? Юу хэлэнэ гээшэбши…
2) – Ши хүндэ дурлажа үзөө hэн гүш?
–Харыт энээнээ! Олон юумэ мэдээ hаа, үhэншни халсаршаха.
–Би нээрээ hураналби.
–Дурлаа hэм. Юун гэhэн хашартай юм гээшэб…
–Хэндэ?...
–Эжыдээ. [Б. М.].
3) Гулваа ёлогод гэжэ, Бодинсы тээшээ хараад:
–Ши яажа байнаш? Тэрэ хоёр буруугаа энэ дары унаад ламбагайда туужа абаашаад үгэ!
–Ноён гулваа, та юу айладажа байна гээшэбта! Би энэ унзад ламаhаа үнгэрэгшэ үбэлэй үедэ үхэhэн гүүнэй мяха хоёр буруугаар гэжэ абажа эдихэдээ, үхэрэй хоёр буруугаар бэшэ, үгын хоёр буруугаар абажа эдиhэмни үнэн, тэрээнhээ бэшэ юуншье үгы юумэл [Х. Н.].
51
25.Доро үгтэhэн үгэнүүдэй лексическэ удхые иимэ аргануудые хэрэглэн харуулагты: а) туд үгэдэ удхаараа дүтэ үгые олохо, б) туд үгөөр нэрлэгдэhэн юумэнэй онсо шэнжэнүүдыень зааха, в) туд үгын хубинуудай удхыень элирүүлхэ. Жэшээ: а) маряатай – тарган, б) хасуури – жэлэй дүрбэн сагта ногоон байдаг, адаалхай хатуу шэлбүүhэтэй модон, в) hайндэр – ехэ баярай болодог үдэр.
Галхааха, хамшаглаха, суурагар, юдэгэр, годигор, мүльhэн, уурал, ажабайдал.
26.Буулгажа бэшэхэдээ, үгтэhэн текст соо эхир үгэнүүдые ологты.
Юун гэhэн хатуу халуун болоо гээшэб! Yрмэ зөөхэймнай үжэжэ, гашалжа, үхэр малнай үүрэжэ үтэжэ байгаагүй юм аа гү даа, – гэжэ аман соогоо гүбэд-шэбэд гэжэ дуугарна. Иишэ тиишээ харасагаан, гааhаяа абажа хажуудаа табижархиhаар, hуга харайн бодожо, дэрэ түрүүндээ үлгэсэдэ байhан хара хилгааhан hэбюурээ баряад, эргэнэйнгээ урда ошоод, шүдөө зуубхилан байжа hэбинэ. Мүнөө аляаhа батаганаануудынь улам гаража, харин бүришье жэгшүүритэйгээр исалан, дүүен байхадань, үбгэн урмаяа таhарhан янзатай, орон дээрэ гараад, «ахха даа» гэжэ өөдөө хараад хэбтэшэнэ
[Х. Н.].
27.Эндэ үгтэhэн эхир үгэнүүдтэй мэдүүлэлнүүдые зо-
хёогты:
Шубуу шонхор, эд бүд, хирэ тооhон, эреэ маряан, hалхи шуурган, газар тэнгэри, үбhэ ногоон, адууhа мал, хорёо хотон.
28.Эхир үгэнүүдые хэрэглэн «Намар» гэжэ темээр зохёол бэшэгты.
29.Буулгажа бэшэхэдээ, эхир үгэнүүдые заагты:
1) «Yнэн» колхозой правлени соо хүн зон ехэ олон. 2) Бааранхай юрэ анханhаа нааша хүнөөр саана наана үсөөн дуугаралсадаг. 3) Минии бага балшар ябахада, hургуули hударшье үгы байгаа. 4) Yндэр хадануудай оройгоор хүхэ
52
уняар татажа, зарим холын хаданууд үгы бии болоhон шэнги зэрэлгээтэн харагдана. 5) Yбhэ ногооной үзүүр бүхэндэ, шэл hубhан шэнги дуhалнууд наранай гэрэлдэ яларан толорон харагдана [Х. Н.].
30.Доро үгтэhэн синонимуудай хоорондо удхын ямар илгаа бииб гэжэхэлэгты, тудбүритэйнь мэдүүлэл зохёогты:
1) Томо, мантан; 2) нимгэн, hарсагар; 3) жэгдэ, мэлшэгэр; 4) хатуу, яндан; 5) халхагар, хүлхэгэр; 6) үргэн, hалбагар, пилагар, тэрбэгэр, парнагар.
31.Доро үгтэhэн синонимуудай хоорондо мэдэрэлэй ямар илгаа бииб гэжэ хэлэгты, туд бүритэйнь мэдүүлэл зохёогты:
1) Унтаха, нойрсохо, хунхыха, пурпииха; 2) эдихэ, зооглохо, бариха, гүбихэ, залгиха, шуhалха; 3) маряатай, тарган, бүдүүн, тугжагар; 4) набтар, тархагар, тэрхэгэр, тарзагар.
32.Yгтэhэн Д. Улзытуевэй шүлэгүүд соо метафорануудые оложо, юун дээрэhээ болооб гэжэ тайлбарилагты:
Байгални, Байгалиин һүлдэ, Байгални, саһата Сибириин нюдэн, Байгални, арадайм тунгалаг ухаан,
Байгални, арадайм баян сэдьхэл... [Замай дуун].
Хэрэн, Хэрэн, Хэрэмни, Хэжэм сэнхир мүрэмни, Дуран торгон дэрэмни,
Дурсаагүйхэн нэрэмни [Уулын cууряан].
Манай эдир наһан –
Yүлэгүй сэнхир огторгой [Шамай һанаадхихадам].
Хабарай урин нюдэн – Хайлаһан саһанай сөөрэмхэн [Алханын сээжэдэ].
Хүхэ манхан тэнгэри – гэрэйм номин хушалта.
Хүнэй һайхан сэдьхэл – минии гал гуламта [Эжаа, эжы].
53
Замбиин зулай орёон, Замай холы зорёод, Золтой хүнэй нюдөөр
Золгоо манай майор [Совет хүнэй соло].
33. Энэ хэhэг буулгажа бэшэхэдээ, эхир үгэнүүдые заагты.
Хёлго голой урда бэеэ шудхаhан Хёлгосоон гэжэ голой оршондо мал ажалтай, нүүдэл байдалтай, жэлэй дүрбэн сагта ан гүрөөhэнэй агнуури эрхилдэг, хамта дээрээ зуу гарамгай үхэртэй айл үни хоолоhоо нааша тэндэ hуудаг байгаа hэн.
Эдэ буряадууд бүгэдэ Буддын шажанда шүтэдэг байхаhаа гадна, баhа эсэгэ үбгэhөө нааша бөөгэй мүргэлдэ шүтэжэ, саг үргэлжэ бөө удагануудые бөөлүүлжэ, онго тэнгэридэ тайлга тахилга оруулжа байдаг заншалтай байгаа.
Иимэ хоёр ёhоной мүргэлтэй байдаг дээрэhээ харанхы бүдүүлиг байдалынь улам бүри зузааран бэхижэжэ, эли далдын шүдхэр үхэдэл, бурхан тэнгэри, хада уулын эзэд лусад сабжаг, муу ёро, hайн бэлгэ гэхэ зэргын адхаг hэжэгээр дарагдашаhан байдаг бэлэй. Иимэ дээрэhээнь эндэ тэндэhээ элдэб зүйдэлэй үзэлшэл мэдэлшэн, эмшэн домшон гэхэ мэтэ лама бөөнэр айхабтар олон боложо, янза янзын арга мэхээр алта мүнгэ, адууhа мал, али бүхы зөөрииень ходоро шобторо татажа, мүлжэн дарлан байдаг hэн.
34.Эдэ эхир үгэнүүдэй хажуудань нэгэ үгөөр ород оршуулгыень бэшэгты.
Аха дүү, эгэшэ дүү, ураг садан, гал уhан, хатуу зөөлэн, будуу нарин, үндэр набтар, ехэ багань, үргэ аман.
35.Найруулгын талаhаа заhабарилан, эдэ мэдүүлэлнүүдые буулгажа бэшэгты. Энээнэй тула нэгэ адли гү, али түрэл үгэнүүдыень синонимуудаар hэлгэгты:
1) Онгосошон hэлюурнүүдээрээ түргөөр хүдэлжэ, нүгөө эрьедэнь түргөөр хүрэбэ. 2) Хурдан поезд айхабтар хурдаар ябашаба. 3) Нэгэ нютагта ушарhан ушарал тухай танда хөөрэжэ үгэhүү. 4) Балданиие активист гэжэ тоолодог
54
байгаа: тэрэ хадаа олониитын хүдэлмэридэ тон активнаар хабаадалсадаг байгаа.
36.Доро үгтэhэн мэдүүлэлнүүд номой хэлээр бэшэгдэнхэй. Таараха синонимуудыень хэрэглэн, эдээниие яряанай хэлэлгэдэ оруулжа бэшэгты. Жэшээ: Бригадир манай фермые үбhөөр хангаа. – Бригадир манай фермые үбhэтэй болгоо.
1)Yглөөгүүр артистнууд ерэхэнь гэжэ багша соносхобо. 2) Yглөөдэр найман сагта ерыт гэhэн уряал танда айладханаб. 3) Тэдэнэр табиhан түсэбөө бэелүүлжэ эхилбэд. 4) Таряа хуряалгада орохо тухай асуудал зүбшөө. 5) Энэ hургуули ерэхэ жэлдэ ашаглалгада оруулагдаха.
37.Хаалта соо табигдаhан юумэнэй нэрэ бүхэндэ урдань байhан тэмдэгэй нэрэ нэмэгты, элдэб үгэтэй холболдоод байhан тэмдэгэй нэрын удха шанар тайлбарилан хэлэгты, тиихэдээ тэдээндэ синонимуудыень (туд туд үгэнүүдые гү, али бүхэли холбуулал) тааруулан ологты:
Хатуу (модон, хүн, сай, архи, аян, жэл, үгэ, унтари), сэбэр (хубсаhан, байра, уhан, алтан, олзо, шэл, хэлэн, хүдэлмэри, тала, hанаан, хүн, бэшэг), зөөлэн (шабар, мяхан, хүн, үгэ, hалхин, түмэр, арhан, тэргэ).
38.Доро үгтэhэн үгэнүүдтэ нэгэ-нэгэ синоним hанаад, туд бүритэйнь мэдүүлэл зохёогты:
Айха, уйтан, зөөлэн, амгалан, нарайлха, шэбшэхэ, сохихо, жэжэ, хүндэ, арюун, хүсэтэй, номгон, гүйхэ.
39.Илгажа хэблэгдэhэн яряанай үгэнүүдэй орондо нейтральна гү, али литературна синонимуудынь оложо хэлэгты. Жэшээ: «Зай, үбгэжөөл, колхозой ноёдто ерээ гүт?» – «Зай, үбгэжөөл, колхозой хүтэлбэрилэгшэдтэ ерээ гүт?»
1)Ямаахан хүгшэн «ахха даа» гэжэ, нэгэ хуhан бишыхан тодхууртаа үнжэгэ түрхижэ баряад: «Байза, үнеэгээ шобторжо ерэхэмни», – гээд гарана [Х.Н]. 2) Эсэгэнь энэ үбэлжөөндэ hүритэй үбhэнүүдые колхозой дүтэ шадарhаа татажа үгэдэгшье hаань, гэртэхэниинь үбэлжөөндөө
55
өөрынгөө гараар монсогойлhон нэгэ hайн hүри заабол хорёолдог заншалтай юм [Д. Э.]. 3) Жаншабай удаан ерээгүй hаа, тэрэ хүлеэжэ ядашадаг. «Энэ Жаншабай яагаа үнинэй үзэгдэнэгүйб даа?!» – гээд, hуража hалхаяа болишодог hэн. «Дарма багшада хүргэжэ үгэгтылши даа намайе», – гэжэ үбгэн хүрьгэ басагаяа боhодог болобо [Н. О.]. 4) Таамагшаг буудажархиба хаб, багшам намайе гайхангяар хараба. 5) Норботон колхоздо ороhон сагhаа хойшо эбэртэ мал дээрэ hалираа юм [Ц. Н.].
40.Доро үгтэhэн текст сооhоо тогтомол синонимуудыень түүжэ бэшэгты.
«Уужам буряад …» – гээд, Захааминай аймагай Хамниин дунда hургуулиин багша Нина Лубсановнагай ханхинаса татахада, үргэн таланууд, гол горхонууд нюдэндэ харагдаhан шэнги. «Янагийн болзоондо» гэжэ монгол дуу гүйсэдхэhэн «Ярууна» ансамбль, «Ононой эрьедэ» гэжэ дуу дуулаhан Дарима Дугданова, «Нүхэрэй захяа» татуулhан Хяагтын аймагай Алтайн фольклорно трио, мүн дуушад Василий Бильтагуров, Бата Баяртуев гэгшэдэй зэдэлүүлhэн дуунууд уран hайхан бүлгэмүүдэй зональна харалгын үндэр сэгнэлтэдэ хүртэбэ [Б. Y.].
41.Доро үгтэhэн текст соо тогтомол ба саг зуурын синонимуудые ологты.
Һуралсалай жэлэй эхиндэ багша класс бүхэндэ һурагшадай мэдэсэ шадабариин хэмжээе элирүүлхэ зорилготойгоор хэдэн ондоо түхэлэй шалгалтын хүдэлмэринүүдые дүүргүүлхэ: грамматическа даабаринуудтай диктантнуудые, зохёолго ба найруулгануудые бэшүүлжэ, тестнүүдые дүүргүүлжэ, анкетэнүүдэй асуудалнуудта харюусуулжа болохо; аман шалгалга үнгэргэхэ; үзэгдэһэн темээр шалгалтын асуудалнуудта харюунуудые шагнаха; хөөрэлдөө эмхидхэхэ болон бусад. Эдэ даабаринуудые дүүргэлгын дүнгүүд һурагшадай мэдэсэ, шадабари, хүгжэлтые гү, али программын эрилтэнүүдһээ гээгдэлгэ зүбөөр гэршэлдэг. Эндэһээ уламжалан, багша класс бүхэндэ һурагша бүхэнтэй һуралсалай жэл соо хэхэ ажалаа багсаан эмхидхэхэ.
56
Һурагша бүхэнэй эрдэм мэдэсын хэмжээн адли бэшэ, тиимэһээ хэшээлэй алишье шатада һурагшын мэдэсын хэмжээндэ тааруугаар даабаринуудые дүүргүүлхэ.
Гоё һайхан найруулгатай, гүнзэгы удхатай, уран зохёолой хэлэнһээ, удхаһаа һабагшатай багшын үгэ, хөөрөө, һурагшадта ёһото жэшээ боложо үгэхэ ушартай. Багшын уран үгүүлэл, хөөрөөн һурагшадай хэлээ баяжуулжа, сэдьхэлээ хүдэлгэжэ һурахада, болбосорходо, хүгжэхэдэ, уншаһан зохёолоо сэгнэжэ шадаха дүршэлыень бүрилдүүлхэдэ айхабтар ехэ удха шанартай.
Уран зохёолоор шэнжэлэл хэхэдээ, һурагшадай мэдэсэ, хэлэхэ, хөөрэхэ дүршэл хараадаа абан, олон янзын арганууд сооһоо уран зохёолой удха зүбөөр ойлгуулха тон таарамжатай аргануудые шэлэн хэрэглэхэ болоно. Уран зохёолой гол удха, байгуулга, хэлэ зүбөөр ойлгуулха, һурагшадай һанал бодол зүбөөр бүрилдүүлхэ, ухаалдюулжа һургаха хэрэгтэ шанар һайнтайгаар, зүбөөр эмхидхэгдэһэн литературна шэнжэлэл ехэ удха шанартай [Б.Y.].
42. Доро үгтэhэн текст сооhоо баабгайе нэрлэhэн синонимуудые олоод, алиниинь тогтомол, алиниинь саг зуурын синоним бэ гэжэ тодорхойлогты:
Хүлеэгдээгүй айлшан
Yнгэрhэн январиин 4-эй hүни hэн. Гэнтэ нохойнгоо ехээр хусахада, гэртээ үлэhэн малшад булта газаашаа гараба. Газаа харанхы. Мэдэн гэhээнь, малай хорёо соо мантан томо баабгай оронхой, малай тэжээл эдижэ байба. Хэнээшье мэдэhээр, эшээндэ ороогүй хара гүрөөhэн үбэлэй үедэ юуншье айхые мэдэхэгүй, нэтэрүү болодог гээшэ. Тиимэhээ хүлеэгдээгүй айлшаниинь малай хорёо соогуур эзэн мэтээр аашалжа эхилбэл ха. Тэрэ мүртөө гүүртые даагшань шахамалнуудаа тушаажа байха үедөө буу hомоёо гэртээ, колхозойнгоо туб, абаашажархиhан байгаа.
Һанаа амарханаар малай тэжээл садатараа эдиhэн бартахи хоёр мэшээг орооhо hугабшалаад ябашаба. Нэгэ мешээгынь соорхой байжа, орооhониинь гоожожо мэдэбэ. Тиихэдэнь сухалдаhан баахалдай хоёрдохи мешээгээ хаяжархё-
57
од, дахин гэдэргээ ерэбэл даа. Энэл hамбаанда залуу хүбүүн Баяр Очиров малаа адуулдаг мориндоо мордожо, хоёр модоной зайда байрлаhан Онёогой леспромхозой модошодто гүйлгэжэ ошобо. Тайгын эзэн малшадай байрын сонхо доогуур иишэ тиишээ ябажал байна. Малшад айhандаа гэр дээрэ гараад, нүхэрэйнгөө ерэхые хүлеэбэ.
Уданшьегүй нүхэрынь модо бэлэдхэгшэдтэй ерэжэ, дура зоргондооороhон охорhүүлтыебуудажахорооhонбайна.
Энэ ушар Баргажанай Яhы гэжэ газарта болоо.
43.Доро үгтэhэн мэдүүлэлнүүдые буулгажа бэшэхэдээ, синонимуудыень ологты.
1)Хубитайб, золтойб, жаргатайб, хүбүү басагаяа hургаагааб, аша зээгээ харааб. 2) Улад зоноо түүхэлэн бодоо hэн. 3) Уhа мүрэнөө hайхашаан үзэжэ, уула хадаяа гоёшоон хараа hэн. 4) Аша гушамни эндэ тэнжэхэл, арад зомни эндэ жаргахал. 5) Богоол хүн бодожо, үгытэй хүн үндыжэ, хуурмаг худал үгыень мэдэжэ, бугуулидань боогдохогүй, ургадань орохогүй гэлсэбэ. 6) Табан хушуун малаа үдхэел, тарган тобир ондо оруулаял. 7) Ажал хүдэлмэриеэ амжан хэел, арга шадалаа гарган ороёл. 8) Элбэг ногоон үбhэеэ сабшаял, үлтэй хоолтой hайханаар тармаял.
44.Словарь хэрэглэн, таба табан абсолютна, идеографическа ба стилистическэ синонимуудые ологты.
45.Доро үгтэhэн мэдүүлэлнүүд сооhоо омонимуудые олоод, буулгажа бэшэгты.
1) Уулын үндэртэ hулараагүй улан зээрдэ моримни. Уула таглаа бүхэ байдаг. 2) Аша хүбүүень дуудана холын Алтай. Аша хүбүүнэй заяан тиишэдэл алтай [Н. Д.]. 3) Yбгэ эсэгэнэр тэндэ танай түлөө үгэ хэлэнгүй, толгойгоороо түлөө [Н. Д.]. 4) Эдэтнай миин юрэ хаарталдаан бэшэ! Элдин Ази түбиин карта-зураглал (эреэн тэбхэр саарhахадтай бү жэшэ), эдээнэй урда дэлгээгээтэй харагданал. Гурбадахинь улан зубхияа татагануулан, гулидхаад барин хаартануудаа шэдэбэ: «Муугаар, муугаар хүдэлнэбди бултуулан! Мүнгөөрhэн байхадань низалшаха юм гүбэ!» [Н. Д.].
58
46.Доро үгтэhэн үгэнүүдэй омонимуудыень олоод, туд бүриень оролсуулан, мэдүүлэлнүүдые зохёогты:
Хоолой, hолонго, арьбан, буруу, далай, хада, хара, үнгэ, уула, боро, хура, бүлэ, сагаан, тала.
47.Илгажа хэблэгдэhэн үгэнүүд омонимууд гү, али нэгэ үгын ондоо удханууд гү гэжэ тайлбарилагты:
1)Хулгайша хүнэй хутага хурса, худалша хүнэй хэлэн хурса. 2) Хутага бүлюудэhэн хүн мяха эдихэ, хэлээ булюудэhэн хүн ташуур эдихэ. 3) Орой болоhон хойно хадын оройдо гарабаб. 4) Орон дээрэ гараад, нютаг орон тухайгаа шэбшэнэ. 5) Зүүншни оёдолой машинын зүүн тээнь байна hэн. 6) Гомдол гашуудалаа хэлээд, гомдол бариhан саарhаа hарбайба. 7) Тэмээн жэн хойшолбо. Нюргандамни жэн табяа. 8) Yндэр хада – ханада хада. 9) Шэрээ абаба – модо шэрээ. 10) Хэлэ мэдэдэг – тодоор хэлэ. 11) Ногоон ургаба – ногоон бүд. 12) Томо миисгэй – утаhа томо. 13) Хара морин – морёо хара.
48.Буулгажа бэшэхэдээ, омонимуудые холбоотой үгэнүүдтэйнь түүжэ бэшэгты:
1) Һурагша Булад слёдто хабаадалсаба. 2) Түмэрhөө булад тон хатуу юм. 3) Нохойн арhаар даха оёдог. 4) Ши манай хойноhоо бү даха. 5) Батын аха тула загаhа хахууляар бариба. 6) Хүнэй урда байхадаа, hүүжэеэ бү тула. 7) Баярай аха Буда лётчик болонхой. 8) Гэрээ шэрдэхэдээ, хубсаhаяа бү буда.
49.Словарь хэрэглэн таба табан омонимуудые, омоформонуудые, омофонуудые оложо бэшэгты.
50.Буулгажа бэшэхэдээ, бэшэгээр адли үгэнүүд юун бэ гэжэ тайлбарилагты:
1)Комбайнер таряа хуряаба. Yхибүүд сэсэг таряа. 2) Хадын гол урдана. Тэргын гол хухараа. 3) Адуушан ургаа шэрээд ябана. Тариhан сэсэгүүдни hайн ургаа. 4) Аба буу абаад ерэбэ. Ши машина дээрhээ буу. 5) Бата hурша номоо түхеэрбэ. Таанар номоо hайн үзэгты. 6) Колхозой эрьенүүд
59