349_p2154_B17_10746
.pdfтарган ондо оробо. Голой үндэр набтар эрьенүүд харагдаба. 7) Аба түлеэ асарба. Ши энэ ном аба. 8) Лариса пулаадтаа сасаг хэбэ. Дулма тахяануудтаа орооhо сасаг. 9) Манай нютагта булаг бурьялан гараба. Yхибүүд хартаабха булаг. 10) Самсадаа шагта хада. Yндэр хада харагдана.
51. Эдэ үгэнүүдтэ антонимуудые ологты:
Хүйтэн, үбшэн, hүни, ехэ, hайн, хүсэтэй, дээрэ, аалин, жаргал, hула, үнэн, сэбэр, холо, hаруул, сэлмэг.
52.Yгтэhэн антонимуудые хэрэглэжэ, мэдүүлэлнүүдые зохёогты:
Халуун – хүйтэн, хатуу – зөөлэн, хурдан – хашан, хара – сагаан, үглөөгүүр – үдэшэ, үргэн – уйтан, бүдүүн – нарин, hайхан – муухай.
53.Эдэ үгэнүдтэ ба холбуулалнуудта антонимуудые тааруулан ологты:
Ута шүлэг, хуушан танил, үнэгүй бүд, набтархан гэр, дүтэ нютаг, үлбэр үхибүүн, хашан морин, залхуу hурагша, асарха, туhалха, диилдэхэ, дайн, үмсын ажахы.
54.Илгажа хэблэгдэhэн антонимуудые нэгэ үгын удхатайгаар хэрэглэгдэжэ, ямар ойлгосо тэмдэглэнэб гэжэ тайлбарилаад, тэрэниие хаалта соо бэшэгты. Жэшээ: Ехэ багагүй сугларба – бултадаа.
1)Yдэр hүнигүй ажаллана. 2) Холо ойрын hони дуулгыт! 3) Урда хойноhоо юун дуулданаб? 4) Yндэр набтарынь таараагүй. 5) Халуун хүйтыень мэдэгты. 6) Ута богонинь ямар бэ? 7) Yбэл зунгүй дулаан гуталтай ябадаг үбгэн.
55.Доро үгтэhэн жэшээнүүдтэ илгажа хэблэгдэhэн үгэнүүдые антонимтой болгожо бэшэгты:
Халуун зун. Жэлэй эхин. Хадын орой. Бүрхэг үдэр. Гал носоохо. Гүнзэгы мэдэсэ. Хубсаhаа хатааха. Ута үhэн. Налуу эрье.
60
56.Доро үгтэhэн мэдүүлэнүүдhээ антонимуудые илгажа бэшэгты. Алиниинь тогтомол, алиниинь саг зуурын шэнжэтэйб гэжэ тодорхойлогты:
Ябахань – биршоог, эдихэнь – горшоог. Ябаhан хүн яhа зууха, хэбтhэн хүн хээли алдаха. Сэхэ харгыгаар урагшаа дабшаха хэрэгтэй, үмхи дугыгаар гэдэргээ мүлхихэ хэрэггүй. Нюргандань хэлэнхаар, нюуртань хэлэhэн дээрэ. Шэхээрээ дуулаhан – худал, нюдөөрөө үзэhэн – үнэн. Худалые үнэн хүсэхэ, хурданиие hомон хүсэхэ. Би гэhэн гансаараа, бидэ гэhэн хамтаараа. Орохынгоо урда гараха замаа бодожо үзэ. Эдээр бэеэ шэмэглэнхаар, эрдэмээр бэеэ шэмэглэ. Нялуунhаа гашууниинь дээрэ. Тэмээн гэхэдэ, ямаан гэхэ.
57.Доро үгтэhэн текст сооhоо абтаhан үгэнүүдыень илган олоод, удха шанарыень заагты.
Сибириин буса түрэлтэд гэжэ нэрлэдэг буряад зоной хуушан захиргаае шэнэдхэн, ондоогоор зохёохо гэhэн захиралта буужа, Хориин степной Дүүмые хааба. Тиигээд Хориин зониие долоон газар таhа татажа, долоон волость болгожо эхилбэ. Шэтын губернаторай айхабтар шанга захиралтанууд буужа, ород буряад арадые үдэр hүнигүй намнаба. Энэ үедэ Хориин Дүүмын тайша гулваанар, заседатель борнойнор, зайhан шүүлингэнэр гэхэ мэтэ hүрэг олон ноёд, Дүүмынгээ хаагдахада, олонхиингоо волостиин ноёд боложо шадангүй гээгдэhэндээ хороо бусалжа, хуушан Дүүмын захиргаае хуушан хэбээрнь байлгыт гэжэ эзэн хаанда ошожо, нюураараа айладхаха хэрэгтэй байна, шэнэ волостной захиргаанай бии болоhон сагhаа эхилээд, хуули сааза шангадажа, тэсэшэгүй бэрхэ саг ерэбэ гээшэ гэхэ мэтэ элдэб үгэ тарааба [Х.Н].
58.Доро үгтэhэн текст сооhоо илгажа хэблэгдэhэн абтаhан үгэнүүдыень харагты. Ямар буряад хэлэн жэшээлэгдэнэб? Ягаад зүбөөр буряадшалахабта?
– Шоорто побери! Кисейнэ барышня шэнги болоод һуухадаа яанабиб?
– Юуб гэхэдэ, агшан зуура болоод ямар настроенитай болохыень таажа ядаха, эрэ хүндэл адли амитанай анхарал
61
хандуулха hаань, эйфорида орошохо, «Богатые тоже плачут» мэтын мыльнэ опернуудhаа ухаа мэдээгээ алдаха, уйлаха, энеэхэ, энэдхэг кинонуудтай кассетэнүүдые хаанаhаашьеб олоод, видигынь эзэлжэ гараха, юрэдөөл тоолохо болоо hаа, олохон дутуу дундатай юм.
–Мүнгэнэй тон хэрэгтэй болоходонь, табан хэшээлэй hүүлдэ орожо ерэшэхэдэ…. hаа-hаа! Одоол, умора!
–Ушарынь хадаа хайрата чадоёо хайшань хэхэб гэhэн томо гэгшын асуудал гарашоо бшуу.
–Оо, Гэсэрка! Класс! Хүдөөгэй дангинанууд паашха паашхаараа к твоим ногам!
–Yнинэй байгаалиин оршондо гараагүй аад, телячьи восторги... Зай, орхиё даа. Замнем для ясности!
–Танилсахада болоно ааб даа. Гансал hүүлдэнь ажабайдалай роковой алдуу болохогүй hаань…
–Тэрээн бүхэндэ тоосолдохо болоо hаамнай, тагнуул бэшэ, харин дискуссионно клуб болохобди.
–Бизнес-түсэб hайнаар, дороо үндэhэтэйгөөр табиха хэрэгтэй гэжэ Гэсэр шоглодог.
59.Нэгэдэхи бүлэгүүдэй удха шанараараа адлирхуу үгэнүүдые хоёрдохи бүлэг соо тааруулан ологты. Жэшээ: энтузиазм – хүхилгэ, урма баяр.
1.Фантази, экзамен, универсальна, аккомпанемент, квалификаци, гегемони, привелеги, антогонизм, аплодисмент, аргумент, гипотезо, интеллигентнэ.
2.Зохёон бүтээхэ бодол, hанал, хүсэл; тухайламжа, багсаалалга; баримта, тодоруулга; шалгалта; элдэб түрэлэй, хайшаашье тэгшэ; мэргэжэл, эрдэм; хүгжэмэй дахуулга; толгойлолго, эзэрхэл; харша байдал, эсэргүү ябадал; булюу эрхэ, хүнгэлэлтэ; альга ташалга; болбосорhон, гэгээрhэн, эрдэмтэй.
60.Доро үгтэhэн үгэнүүд ямар хубсаhа тэмдэглэhэн байгааб гэжэ хэлэгты.
Тэрлиг, үнгэ хүдэhэн дэгэл, сээжэ доторой дэгэл, уужа, эрьмэгтэй гутал, юдэн, суба, пэнии, хуняаhатай дэгэл.
62
61.Доро үгтэhэн хуушарhан томьёонуудай удхыень тайлбарилагты.
Сахюур буу, үхэр буу, ташуур буу, дааган буу, могой саг, морин саг, энжэ, заhалай бараан, hүншэн, тайшаа.
62.Хоёор үгэhөө бүридэhэн эдэ томьёо терминүүдтэ ябаган гэжэ үгэ ямар удхатайгаар хэрэглэгдэнэб гэжэ хэлэгты.
Ябаган шэрээ, ябаган тэргэ, ябаган шарга, ябаган үүдэн, ябаган бордоhон, ябган харгы, ябаган хөөрөөн, ябаган hалхин, ябаган дуун, ябаган хуhан, ябаган гутал, ябаган олзо, ябаган hуулга, ябаган нуур.
63.Энэ хэhэг уншаад, хуушарhан үгэнүүдые түүжэ бэшээд, удхыень тайлбарилагты.
Алхана.
Алхана … Эгсэ үндэр гээшэнь. Ага буряадай нютаг бүриин хүнүүд зунай дулаан сагта моридойнгоо шэлдэгые унаад, хубсаhанайнгаа hайниие үмдөөд, Yүдэн-Сүмэhөө адис абахаяа, Юhэн Хобоогой дуhал аршаанhаа хүртэхэеэ, «Эхын Умай» гэжэ шулуунай нүхөөр гулдиржа, «баршадаа» арилгахаяа Алханын обоодо субадаг hэн.
Тэндэ уршалаатай хүзүүтэй, гуулин ёлбогор толгойтой, орхимжо нэмэрүүлhэн габжа гэбшэнүүд шорхогор оройтой обоодой малгайгаа ёдозуулан, сан хэнгэрэг наяруулжа, хүжэ арсын утаагаар обоодо ерэгшэдые угтажа:
– Номгохон hуугты. Баруун хасарыетнай альгадаа hаань, зүүнэй табяад үгэгты. Лама ноёдто мүргэжэ ябагты. Энэ наhандаа зобоошье hаа, хойто наhандаа жаргахат, – гэжэ хооhон үгөөр холлулжа, хара сэдьхэлээр мэхэлжэ байдаг hэн [Ж. Т.].
64. Буулгажа бэшэхэдээ, нютаг хэлэнэй үгэ болон түхэлнүүд доогуур зураад, хажуудань хаалта соо зохихо литературна үгыень бэшэгты.
1) Шагаабаритайхан турадаа шагнахаар үльгэр хэлсэе. Шагнажа hууhан нүхэрэй дууряахаар үльгэр хэлсэе. 2) Хаанай ханха харгыгаар ханхалзасар хатаргаба, зоной зудан
63
харгыгаар зуралзасар дугшуулба. 3) Yтэг, нютаг соохи үбгэд, хүгшэд сооhоонь хун сагаан толгойтой, хулhан сагаан hорьботой үбгэн юрөөл хэлэн үгэбэ. 4) Бэеэ хүсэшэhэн аад, үхибүүн зангаар зүгы агнажа ябахань зохидгүй шэнги байба. 5) Далай бэеэр үндэршье hаа, hүгэхэеэл арай шиидэнэгүй, хирэ хирэ хооhоор далалзаад лэ үнгэрнэ [Д. М.]. 6) Ороод, арбай, яарса таряан hэльеэн дулаан hалхинда дэбхэрэн, эбхэрэн, дольёдон үнгэли hайханаар халюурна [Д. М.]. 7) Yндэр эрье өөдэ хотирно ярья харгы, үглөө уhа зөөхэдэ үхүүр, яяр бэрхэ [Д. М.].
65. Эдэ мэдүүлэлнүүд сооhо хуушарhан ба нютаг үгэнүүдые илган олоод, таараха синонимуударнь тайлбаригты.
1) Тээлниг бүхэндэнь үсөө үсөөхэн тугал, хурьган гэхэ мэтэ бөөрсэхэн малнуудай хорёогой хажуугаар hүүдэрлэн тиирэжэ хэбтэхэнь харагдана. 2) Гэрэйнь томогой hаднагhаа барижа уяhан ута нарhан ургын үзүүртэ налбагар сагаан бүд хии морин hальба-hольбо гэжэ шэнээгүйгөөр хиидэнэ. 3) Гэрэй эзэн үбгэнэй урда аягын набтархан шэрээ дээрэ улаан забьяатай архи табинхай. Айлшадайнь урда аягын шэрээ дээрэ сагаан эдеэн табаг табяатай. 4) Гэрэйнь зүүн талада эргэнэг дээгүүр дүүежэ байhан аляаhан батаганаhаа ехэл аашархаhан янзатай уршагад гэнэ. 5) Зоной алдаар поглихон hуужа байдаг хүн гээшэ бэзэб. 6) Хорхигор хуушан үхэг дээрэ муу hайн аяга табаг табяатай байна. 7) Тэрэ үхиншни, бурханда хадаг табихаяа Бадма худын ерээд байхада, ошохогүйб гэжэ ябажа, газаа зосоогуур уйлажа дуулажа ябажа гүйгөө hэн. 8) Заяанай ахир ухаатай юм аад лэ, бүри hобинтой няадатай юм шэнгеэр аашалжа ябажа архидахадань буруу бэшэл даа. 9) Бурханда хэдэн удаа hаршага-hоршого мүргөөд, мэндэшэлнэ. 10) Агтабша хударгын ярьяха янгинадахада абяанаар ая ниилэн таараhан айдар залуу хүбүүд басагадай аялга ниилүүлhэн хонгёо хурса хоолойнууд огсом дорошье, ута гунигтайшье болон, холо ойро ханхиналдан дуулдана. 11) Баян ноён хүнэй хүбүүдбди гэжэ мундуурхаха, солгёорхохо hанаатай алтай, нохойнуудшни; дан
64
үнгэрөөдхёо hаань, харанхыда дахуулжа абаашаад, hайсахан тооhыень гүбижэрхёд табихада, юу оложо абаха hэм, шортоол адис хүртөөд лэ hалана бэзэ [Х. Н.].
66.Илгагдаhан үгэнүүдэй удхыень тайлбарилагы, эдэ юун үгэнүүд бэ?
Минии багада бөөгөө бөө гэжэ хэлэдэггүй, «найжа» гэжэ хэлэдэг байгаа. Одьгон төөдэйеэ «Ехэ төөдэй» гэдэг hэн. Одьгон болохо эхэнэр удхаа хүндэлөөд, «Ехэ төөдэй» гэжэ нэрэтэй болодог. Тайлга, мүргэл хэхэhээ түрүүн үтэг hуурияа, гэрээ сэбэрлэдэг: амбар, түшээг, хашаар соогуураа муухай буртаг юумэ байлгангүй, хүбсэргэнтэй юумэ hэжэрхэ, хатааха. Адаhанаа хүрэй, үтэг, отогоо арюунаар баридаг. Yбэлдөө адаhанаа аргааhа, шэбхээ танюутай газарта адхаад, хабартаа тараажа хатаадаг. Айл бүри аргааhаа танюутай газарта адхадаг. Хабар болоходо аргааhаяа тараагаад, хии болгодог, тэрэ хиигээ үбэлдөө адаhан доро дэлгээдэг. Хииеэ татаад, эсэгэ хүн Монгол бурхаяа хүндэлхэеэ эдеэ хоолоо бэлдээд мүргэлөө хэдэг.
67.Эдэ мэдүүлэлнүүд сооhоо нютаг үгэнүүдые түүжэ бэшэгты:
Урайни уранда, уран сагай дулаанда,
Саг елэй сарюунда, сахилза үбhэнэй хүхэдэ, Захайн модони залаалжа байхада, Загал эреэн бугайн инзагалжа байхада, Хада шүлүүни хабсагайлжа байхада, Хан дайдын ургажа байхада,
Адhаараа баян, албатаараа олон, Хэсүүрэйн голдо түрэhэн
хэсүү бэрхэ Шонходой байhан юм гэлэй. Арбан табан наhандаа, аляа хольхи ябхадаа Асарhан абхайтай, абхан Тайжа эзытэй. Хорин табан наhандаа, хольхи залуу ябхадаа Ханилhан абхайтай, абхай Тайжа эзытэй. Дээрээ ахагой, дороо басаган дүүтэй.
Газар дэлхэй дээрэ гаралсаhан ганса дүүтэйб гээд Басаган дүүеэ эрхэлүүлээд, хааша хаашан харахада
65
Хараан халтагай болохо аали барижа үгэбэ. Yрөөлэ албатаяа басаган дүүдээ үгэбэ ха. Хааша хаашан харахада хараан халтагай болохо Аали соогоо ахаhан ондоо газарта байба гээ. Саг ел гаража, бальшар наhан барагдаа, Басаган ехэ болобо.
Ехэ болоод байхадан, тэрээнhээ урайгшаа hуудаг Ëрон табан толгойтой ёрзогор шара мангадхай Хүргэшэлжэ захалба.
68. Буулгажа бэшэхэдээ, нютагүгэнүүдые тайлбарилагты:
Хүүрэйн хадайн баруун захада альбанай хурим ябаа, мүрэнэй голдо мэнэ hаяхан хүн наhа бараhан байгаа юм. Һара үдэрын дүүргөөгүйгөөр түрэео хээбди, юумэ буруудаа. Альбанай хуримтай урилдаабди, тэрэ альбанай хурим соо нэгэ залуухан боро моритой хүбүүн моринhоон буугаагүйгөөр минаагаараа басагыемнай hабаа. Энэ басагамнай наhа абахагүй, түрэхэнь эрээнэй бараанай. Тиигээд hанаандам ехэ муу байгаа, басаган хайратай байна. Тэрэ боро моритой залуу хүбүүн басаганай hүнэhэ абаад ябаа.
69. Мэргэжэлтэдэй үгэнүүдые ба томьёонуудые туужэ бэшэты.
Буряад хэлэнэй багшанарай, хүмүүжүүлэгшэдэй урда табигдаха шухала зорилгонууд олон байна: ургажа ябаа залуу үетэндэ эрдэм болбосоролой үндэһэ һууриие гүнзэгыгөөр ба бата бэхеэр үгэхэ; һурагшадые Буряад республикын гүрэнэй аман ба бэшэгэй хэлэтэй болгохо; ниитын болон ажахын хэрэгтэ түрэлхи хэлэеэ хэрэглүүлжэ һургаха; арадайнгаа түүхэ, аман зохёолойнь баялиг, ёһо заншал, соёл болбосорол – эдэ бүгэдэндэ түшэглэн, тэдэниие һургажа, хүгжөөжэ, хүмүүжүүлжэ, буряад үндэһэ яһатанай гүнзэгы мэдэрэл бүрилдүүлхэ.
Тус зорилгонуудһаа дулдыдан, буряад хэлэ заажа байһан багшанарай урда иимэ шухала эрилтэнүүд табигдана. Нэн түрүүн түрэлхи хэлэеэ заажа байһан багша хадаа өөрөө хэлэ бэшэгэй талаар үндэр хэмжээнэй эрдэм мэдэсэтэй, болбосорол ехэтэй, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй, тэрэ тоодо
66
буряад хэлэнэй саашанхи хүгжэлтын гол зорилгонуудые гүнзэгыгөөр ойлгохо ёһотой. Һурагшадай эрдэм мэдэсын эрилтэнүүдэй стандарт ба программа шудалжа, багша буряад хэлэ заалгые түсэблэхэ.
Һурагшадые һургалга, хүгжөөлгэ, хүмүүжүүлгын зорилгонуудые сагай эрилтэдэ таарамаар бэелүүлхын тула, буряад хэлэ ба уран зохёол заажа байһан багшанар өөрынгөө эрдэм мэдэсые, дүй дүршэлые caг үргэлжэ дээшэлүүлжэ, методикодо, психологидо ба дидактикада бии боложо, хэблэгдэжэ байдаг эрдэмтэдэй, шэнэдхэгшэ багшанарай шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдые, шэнэ дурадхалнуудые ба түрүү дүй дүршэл үзэжэ, шүүмжэлжэ, ажал хүдэлмэридөө нэбтэрүүлжэ байха [Б. Y].
70. Мэргэжэлтэдээ хэрэглэгдэдэг доро үгтэhэн үгэнүүдые илгажа бэшэгты. Жэшээнь: 1) Хүдөө ажахын, 2) дархашуулай, 3) ангуушадай.
Таряалан, адуун, урьха, хюрөө, харуул, занга, хөөргэ, hүүшэ, адуушан, анзаhан, hолоомо, гортиг, дүшэ, үтэг, хазуур, сахюур, буу, шоомпол.
71. Энэ хэhэг уншаад, космонавтикын мэргэжэлтэндэ хабаатай үгэнүүдые түүжэ бэшэгты.
Бүхы дэлхэйн арад зоной анхарал Һарада хандуулагданхай. 1970 оной ноябриин арбанда Газарhаа ниидэhэн «Луна-17» гэжэ российн автомат станции «Луноход-1» оньhото аппарадые Һара дээрэ абаашажа буулгаhан юм. Эрдэм техникын үргэн шэнжэлгэ тэрэ аппарат хэжэ эхилээ.
Хамаагай түрүүндэ Һарын шорой шэнжэлэгдэхэ элдэб приборнууд «Луноход» дээрэ тодхогдонхой.
Хоёрдохи асуудал – селенологическа шэнжэлгэ болоно. Хада уула, добо дошонуудай яажа бии болоhые Һарын жэшээ дээрэ шэнжэлжэ үзэхэдэнь, биологуудта тон шухала. Һара дээрэ уhа бэдэрэлгэ, сейсмическэ шэнжэлгэ, тэрэнэй халуун хүйтэниие шэнжэлгэ гэхэ мэтын олон асуудал болоно. Он жэлнүүд үнгэрхэ. Теэд автомат станцинуудай мүнөө Һара дээрэ хожомоо буудаг болохонь лабтай. Ерээдүйн тэрэ
67
станцинууд «Планетоход» гэhэн гү, али «Марсоход» гэhэн бүришье гоё нэрэтэй байха юм гү – бү мэдэе.
72.Доро үгтэhэн хэhэгhээ мэргэжэлтэнэй үгэнүүдые түүжэ бэшэгты.
Баашха үбгэнэй дархалдаг мүнөө сарай доро Цыремпил сампираадхаар тэргын була тошиилдожо, айхабтар хурсаар отолуулан байна. Зарим үедэ Баашха үбгэндэ хашхаржа: «Энэмни хайшаа боложо байна гээшэб? Ядалдахаяа hанаад байналби», – гээд, ородоор саана-наана дуугархадань, Баашха үбгэн тэргын була гү, али хоори hүүшээр сооложо hуутараа, hуга харайн гүйжэ ерээд: «Энээнэй иигээд энэ талаhаань хараад үзыш, тиихэдэшни тон эли болоод үгэдэг байха юм лэ. Юрэдөө, ганса энэ бэшэ, юрэнхы алибаа юумэ бүхэниие нэгэ талаhаань бэшэ, хоёр талаhаань хаража, hайн муу хоёрынь гү, али зохихо зохихогүй хоёрынь мэдэхэ ёhотой юм», – гэжэ ходоодоо али бүхы юумэ дээрэhээ үльгэр абан, hургаал хэлэдэг зантай байгаа [Х. Н.].
73.Энэ хэhэг анхаралтайгаар уншаад, шэнэ үгэнүүдыень түүжэ бэшэгты.
1961 ондо Улаан-Yдэдэ телецентр баригдажа, телевизорнүүдэй сэнхир экранууд түрүүшэнхиеэ толоржо эхилээ hэн.
Жэл ерэхэ бүри телецентрэй дамжуулга хэдэг радиусынь үргэдхэнэ. Тэрэнэй дамжуулгые 15 ретранслятор тодон абаад, хүдөөгэй ажалшадай байрада хүргэнэ.
Тодожо абаад, саашань дамжуулдаг «Орбита» гэжэ станци баригдаhан байна. Ушар тиимэhээ телевизор харагшад Москвагай болон интервидениин дамжуулгануудые хараха аргатай болоо.
Буряад нютагта сэнхир экрануудай толорhон ушар – эрдэм соёлой ехэхэн туйлалта гээшэ.
74.Доро үгтэhэн нэрэнүүдэй гарбалыень тайлбарилагты:
Абармид, Алдар, Ананда, Баатар, Бадма, Базар, Бимба,
Бабуу, Балбар, Балдан, Банзар, Бата, Булад, Бүргэд, Бүхэ, Вампил, Галуун, Гомбо, Гунгаа, Дари, Дулма, Дэмбэрэл,
68
Зана, Зориг, Зууралдаахай, Маржаан, Найдан, Ноёхон, Онёосой, Саяан, Согто, Ханда.
75.θөрынгөө уг гарбал бэшэгты.
76.θөрынгөө аймаг нютагай газар дайдын нэрэнүүдые (топонимуудые) бэшэгты.
77.Эндэ тусхайта нэрэнүүд үгтэнхэй. Алиниинь эдеэ хоолой магазинай нэрэнүүд болоходоо таарахаб, алиниинь хубсаhа хунарай, эд зөөриин, спортын, гэхэ мэтын бараанда таарахаб? Хубаагты.
Аты-баты, Мэргэн, Баатар, Тамир, Удача, Буян, Эрдэм, Адис, Алтан булаг, Алтана, Аршаан, Аян, Бэлиг, Бэлэг, Гэсэр, Дэлгуур, Зориг, Зэргэлээд, Номина, Буян, Сахюусан,Yргы, Сэсэг, Хун шубуун, Сагаан үбгэн, Домовенок,
Нүхэр, Илалта, Найдал, Сладкий рай, Хииморин, Баянтойрог.
78.Буулгажа бэшэхэдээ, тогтомол холбоо үгэнүүдэй удхыень ба янзыень тайбарилагты.
Yгы, юрэдөө, Бадма худа хуушанай нэрэтэй солотой, дээдэ гарай хүн аад, минии Должод басагые бэри болгохо гэжэ эрихэдээ, яаба гээшэ гэлтэйб! Хай даа, намтай худа ураг болохоёо үнэнhөө хүсэhэн мээхэйрhэн ябадал бэшэ байгаа даа, харин минии Должод басаганай сэбэр сэлмэг, урин hайхан, ухаатай сэсэндэнь ороhон ябадал байгаа байна даа. Yгы, тиигэбэшье бишни гуна унажа, гунжа hаажа, тодхуур тодожо, туламай амhар онгойлгожо ябаhан хүн бэшэ, өөрынгөө гэртэхи газаахие хараад, үүсэ үбhөөр дутаагүй, арад зоной алдаар поглихон hуужа байдаг хүн гээшэ бэзэб. Намда ямар нүгэл нүхэн гэжэ байха бэлэй даа: гансатын гансые, хоёртын хоёрые хотор шобто татажа, hохорые гэгүүлhэн, hорогые мөөрүүлhэн хүн бэшэб даа. Буян бурханай зүүтэ гэжэ үрмэ тоhонhоо өөрынгөө аха аргаар үлүү гаргажа, шадалайнгаа хирэ зэргээр хяhаа химгадаагүй үргэдэг үгэдэг агшаб даа. Энэ мэтэ hайн hайхан хэрэг ябадал дээрэhээмни иимэ hайхан үрэ түрэжэ, үндэ дээдэ түрэлтэнөөр худа ураг бололсожо, хурим түрэеэ нэгэдхэжэ, үрэ хүүгэдэйнгээ хуби заяаень холбохо гэлсэжэ байнабди [Х. Н.].
69