34
.pdfДляпросмотратрехмерногоизображенияимеютсяспециальныеочки(дляразделенияизображений). Они состоят из пластиковых линз разного цвета — синего и красного.
Исследовано что из 100 человек только 30 % могут нормально смотреть в 3D-очках. Остальные 70 % испытывают после просмотра испытывают плохое самочувствие, более того, было замечено, что 3Dочкиухудшают зрение. Это происходит из-за того, что все 3D-эффекты оказывают большое давление на глаза, отчего возникает большое напряжение на глазной нерв, и на глазные мышцы.
Восприятие трехмерного изображения становится некомфортабельным для лиц, страдающих косоглазием и одной из форм слепоты — амбиопатией. Также отмечено, что не каждый человек чувствует себя комфортабельно при своеобразном виртуальном перемещение.
Раньше для имитации трехмерных изображений использовалось нехитрое устройство, которое называлось стереоскопом. Оно имело прорези для глаз, через которые человек мог рассматривал две картинки, помещенные рядом. Эти изображения были получены одновременно, но точки их съемки немного различались. В результате, когда человек через стереоскоп смотрел на одну картинку одним глазом, а на другую - вторым, ему казалось, что он видит трехмерное изображение.
При появление компьютеров появилась возможность создание настоящих трехмерных эффектов. Первооткрывателем в этой области был один из самых известных людей в мировом кинематографе - Джордж Лукас. Именно его фильмы "Звездные войны" прославились невиданными на то время спецэффектами. В 1975 году Лукас основал собственную компанию Industrial Lightand Magic (ILM), которая занималась разработкой этих спецэффектов.
Джордж Лукас одним из первых начал добавлять спецэффекты в фильмах
Немного позже в рамках этой компании было основано подразделение LucasFilm CG (LucasFilm Computer Graphics), которое начало активно развивать компьютерную графику. Именно эта компания выпустило в 1984 году первый анимационный CG-фильм "Приключения Андре и пчелы Уолли" (The Adventures of Andre & Wally B. Этот фильм отличался от эффектов, которые создавались ранее, тем, что был полностью сделан при помощи компьютера. Сейчас в это трудно поверить, но для того, чтобы создать полутораминутную анимацию, были задействованы шесть суперкомпьютеров.
На сегодняшний день созданием полнометражных анимационных фильмов занимаются не только студии Pixar и DreamWorks, но и многие другие известные компании, в том числе Warner Bros. и Sony, а потому такие фильмы выходят один за другим. Уже никого не удивляют и полнометражные CGфильмы, где трехмерные герои "играют" вместо настоящих актеров.
Компьютерная графика нашла применение и во многих различных сферах, которые далеки от кинематографа. Например, с ее помощью создаются фотореалистичные здания и интерьеры, которые в реальности не существуют. Она также помогает врачам исследовать организм человека, археологам - воссоздавать на компьютере предметы, которыми пользовались наши далекие предки, и даже древние города, в которых они жили. Также, компьютерная графика широко используется в сфере развлечений, ведь с ее помощью выполняются все современные компьютерные игры.
Благодаря тому, что за последние время было изобретено множество технологий, упрощающих работу с компьютерной графикой, и тому, что мощности компьютеров за это время возросло о много раз, создание фильмов и спецэффектов больше не является уделом только профессионалов. Чтобы создать полутораминутную анимацию типа "Приключений Андре и пчелы Уолли", сегодня не нужно иметьбольшуюкомандуизпрофессиональныханиматоровимощнейших суперкомпьютеры. Подобный проект под силу выполнить даже одному человек на своем домашнем ПК.
Трёхмерная графика (3D, 3Dimensions, 3измерения) — раздел компьютерной графики, совокупность приемов и инструментов (как программных, так и аппаратных), предназначенных для изображения объёмных объектов. Больше всего применяется для создания изображений на плоскости экрана или листа печатной продукции в архитектурной кинематографе, телевидении, компьютерных играх, печатной продукции, а также в науке и промышленности.
Трёхмерное изображение на плоскости отличается от двумерного тем, что включает построение геометрической проекции трёхмерной модели сцены на плоскость (например, экран компьютера) с помощью специализированных программ. При этом модель может как соответствовать объектам из реального мира (автомобили, здания, ураган, астероид), так и быть полностью абстрактной (проекция четырёхмерного фрактала).
Для получения трёхмерного изображения на плоскости требуются следующее:
Моделирование - создание трёхмерной математической модели сцены и объектов в ней.
Рендеринг (визуализация) построение проекции в соответствии с выбранной физической моделью.
вывод полученного изображения на устройство вывода - дисплей или принтер.
111
На этапе визуализации математическая (векторная) пространственная модель превращается в плоскую(растровую) картинку. Еслитребуетсясоздатьфильм, то рендеритсяпоследовательность таких картинок — кадров. Как структура данных, изображение на экране представлено матрицей точек, где каждая точка определена по крайней мере тремя числами: интенсивностью красного, синего и зелёного цвета. Таким образом, рендеринг преобразует трёхмерную векторную структуру данных в плоскую матрицу пикселей.
Существует несколько технологий рендеринга, часто комбинируемых вместе: Z-буфер (используется в OpenGL и DirectX 10); Сканлайн (scanline); Ray casting в компьютерных играх wolfenstein 3d ; Трассировка лучей и Глобальное освещение.
Трёхмерная графикаобычно имеетдело свиртуальным, воображаемымтрёхмерным пространством, которое отображается на плоской, двухмерной поверхности дисплея или листа бумаги. В настоящее время известно несколько способов отображения трехмерной информации в объемном виде, хотя большинство из них представляет объемные характеристики весьма условно, поскольку работают со стереоизображением. Из этой области можно отметить стерео очки, виртуальные шлемы, 3D-дисплеи, способные демонстрировать трехмерное изображение. Несколько производителей продемонстрировали готовые к серийному производству трехмерные дисплеи. Но чтобы насладиться объемной картинкой, зрителю необходимо расположиться строго по центру. Шаг вправо, шаг влево, равно как и неосторожный поворот головы, карается превращением трехмерности в несимпатичное зазубренное изображение.
Решение этой проблемы уже созрело в научных лабораториях. Германский Институт Фраунгофера демонстрировал 3D-дисплей, при помощи двух камер отслеживающий положение глаз зрителя и соответствующим образом подстраивающий изображение, в этом году пошел еще дальше. Теперь отслеживается положение не только глаз, но и пальца, которым можно «нажимать» трехмерные кнопки. А команда исследователей Токийского Университета создали систему позволяющую почувствовать изображение. Излучатель фокусируется на точке где находится палец человека и в зависимости от его положения меняет силу акустического давления. Таким образом, становится возможным не только видеть объемную картинку, но и взаимодействовать с изображенными на ней предметами.
В заключение, хочется подчеркнуть значимость трёхмерной графики для рекламы и мультимедиа. Трёхмерная графика помогает увидеть изображение объекта в естественном для нашего зрения трёхмерном варианте, что многократно увеличивает реализм и улучшает восприятие.
Трёхмерные эффекты уже заняли особое места в создании визуальных эффектов в кино, и с таким же успехом используются в различных видео-рекламах. Посредством трёхмерной графики создаются практически все компьютерные игры, а трёхмерный арт занимает лидирующие позиции на различных тематических сайтах. Развиваются технологии 3D печати, в которой как раз используются возможности трёхмерных пакетов, ведутся разработки голографических дисплеев, и кто знает, может быть уже через каких-то 10-20 лет, трёхмерные голограммы полностью заменят телевизоры, или мониторы. Позволяя воплотить самые смелые рекламные дизайнерские задачи.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ:
1.Дж. Ли, Б. Уэр. Трёхмерная графика и анимация. — 2-е изд. — М.: Вильямс, 2002. — 640 с.
2.Д. Херн, М. П. Бейкер. Компьютерная графика и стандарт OpenGL. — 3-е изд. — М.: Вильямс, 2005. — 1168 с.
3.Э. Энджел. Интерактивная компьютерная графика. Вводный курс на базе OpenGL. — 2-е изд. — М.: Вильямс, 2001.
—592 с.
Г. Снук. 3D-ландшафты в реальном времени на C++ и DirectX 9. — 2-е изд. — М.: Кудиц-пресс, 2007. — 368 с. — ISBN 5- 9579-0090-7.
112
СЕКЦИЯ 6
ПЕДАГОГИКА И ОБРАЗОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ МОЛОДЫХ ПЕДАГОГОВ В
КОНТЕКСТЕ НАУЧНЫХ ЗНАНИЙ
ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ТАРИХИ-МӘДЕНИ ЕСКЕРТКІШТЕРІН ӨЛКЕТАНУ БАҒЫТЫНДА ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ
Асанхан А.М., география пәні оқытушысы Алматы қазақ-түрік гуманитарлық-техникалық колледжінің
Өлкетану мазмұны мен жекелеген зерттеу әдістері бойынша бір-бірінен ерекшеленетін, бірақ, бір тақырыптық жиынтықты құрай отырып, өлкені ғылыми тұрғыдан жан-жақты тануға мүмкіндік беретін ғылым саласы. Тарихи өлкетану жалпы өлкетанудың бір саласы ретінде өзіндік тарихи пән болып табылады. Ол сондықтан екі ерекшелікке ие: тарихи оқиғаларды жекешелей қарайды және өзіндік жеке сала болып табылады. Бұл тарихи-өлкетану саласындағы: танушылық, қайта қараушылық, бағалыбағыттылық, коммуникативтік сияқты әртүрлі бағыттар бойынша бөлінеді.
Жергілікті материалдар негізінде тарихи өлкетанудың тәрбиелік маңызы бар. Басты тәрбиелік дерек және оның механизмі ретінде жергілікті дәстүр саналады. Яғни ол әртүрлі себептермен зерттеушінің қызығушылығын туғызады. Өлкенің тарихы – бұл өте күрделі өлкетанушылық жұмысты талап етеді, жұмыстың көптігімен, уақыт кезеңінде де өте күрделі болып келеді. Өлкетануды зерттеудің негізіжергілікті жердің тарихы [1]. Зерттеу нысандары: ауылдың, қаланың, ауданның, облыстың, республиканың әлеуметтік әкономикалық, саяси, тарихи, мәдени, сонымен қатар олардың табиғи ерекшеліктерінің дамуы болып табылады.
Тарихи дерек ұғымы адамдардың іс-әрекетімен байланысы бар және адамзат қоғамының тарихын көрсететін өткен заманның барлық қалдықтары мағынасында түсіндіріледі. Ескерткіштер мен адам әрекетінің іздері бүгінгі таңға дейін: заттай-археологиялық (еңбек құралдары мен қарудың тұрмыстық заттардың архитектуралық құрылыстардың қалдықтары), лингивистикалық (тіл), этнографиялық (дәстүрлер әдет-ғұрыптар), ауызша (фольклор) т.б. деректер түрінде жетті [2]. Ал бұндай тарихи деректердің сақталуы ұлттың өз тарихын білуге негіз.
Әр өлкенің өзіне тән тарихи-мәдени ескерткіштері болады. Соның бірі тарихы ерте уақыттан басталып, тамыры тереңге жайылған Түркістан облысының тарихи-мәдени жағдайы. Облыс Республикадағы шағын аумақты алып жатқанымен, маңызды тарихи оқиғалардың бастау алған мекені. Қазақстан жеріндегі алғашқы қалалар туралы ақпарат VІ ғасырға жатады. Алғашқы қалалар Сырдария мен Жетісу өзендері алқабында болды. Бүгінгі таңда археологтар еліміздің оңтүстігі VІ–ІХ ғасырларға жататын қалалардың қалдықтарын тапқан. Қазіргі Түркістан облысы аумағында 30-дан астам қалалар – Түркістан, Отырар, Сайрам, Сауран, Созақ, Манкент және басқада қалалары мен елді мекендерінде тарихи-мәдени өлкетану дамып отыр [3]. Аталған өңірлер тек елімзде емес, түріктілдес ұлттардың тарихында кездеседі.
Ежелгі тарихтың көзі болып саналатын кесене мен көне қалашықтар облыстың негізгі рухани байлығы. Түркі елінің астанасында орын тепкен Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Қазақстанның оңтүстігі, Түркістан қаласында орналасқан, 1385-1405 жылдары Әмір Темірдің бұйрығымен салынған, сәулет өнерінің жауһары.Кесене ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген. Сонымен бірге кесене кешенінде бірқатар атақты қазақ хандар жерленген болатын, себебі Түркістан ұзақ уақыт бойы Қазақ хандығының саяси және рухани астанасы болған. Тағы тарихи-мәден мұрамыз саналатын Арыстан баб кесенесі көне Отырар қаласында - XII ғасырда өмір сүрген діни көріпкел мазарының үстіне салынған ғимарат. Кесененің бірінші құрылысы XIV-XV ғасырға жатады. Одан Айван кесілген ағаш бағандары (ғимараттарда күмбез бөлме) сақталған. Жер сілкінісінен қираған көне мазарлар орнына XVIII ғасырда салынған. Ол екі кесілген ағаш бағандар арқылы сүйеніп екі күмбезді құрылымынан салынған [4]. Көне ескерткіш еліміздегі ең алғашқы салынып, сақталған ғимараттың бірі.
113
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында көрсетілген «Рухани жаңғыру» бағдарламасын іске асыру үлкен маңызға ие. Бағдарламаның «Қазақстанның киелі жерлері» бағытында «мәдени-географиялық белдеу» туралы, осы белдеудіңрөліменоғаненетінорындартуралыжатидеологиялардыңәсеріненқорғанысретінде, ұлттық мақтаныш ретінде әрбір қазақстандық білуі үшін оқу-ағарту дайындығын жүргізу қажеттігі туралы айтылған. Мұндайоқу-ағарту жұмысындаөлкетану мұражайларыныңорныерекше. Сондайөлкеніңбірі және бірегейі Түркістан облысы.
«Көне заманнан тарих пен руханияттың орталығына айналған Түркістан облысында республика бойынша тарихи-мәдени ескерткіштердің 80 пайыздан астамы орналасқан. Сондықтан, бұл өлкеге туризм индустриясын жан-жақты дамытуға барлық мүмкіндіктер бар. Бүгінгі күні осы бағытты дамыту үшін 3 басымдыққа көңіл аударып отыр.
Біріншісі туристік инфрақұрылымды дамыту, оның ішінде серпінді жобаларды жүзеге асыру. Олар Түркістан, Шардара, Сарыағаш, Қасқасу кешендері.
Екіншісі қызмет көрсету сапасын арттыру болса, үшінші басымдық өңірдің туристік әлеуетін насихаттау және жарнамалау. Мәселен, облыста «Қасқасу» тау-шаңғы курорты, «Сарыағаш» жаңа курорт қалашығы, Түркістан мен Отырарда тарихи-танымдық туризм кешені, ал Шардарада жағажай туризмі дамытылатын болады деген болжамдар бар. Нәтижесінде, 2021 жылы ішкі туризм көлемін 220 000 адамғажәнекірутуризмініңкөлемін20 000 адамға арттыру жоспарлануда. Соныменбіргеоблыста туризм индустриясының дамуына Елбасымен ұсынылған «Қазақстанның қасиетті рухани құндылықтары», «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы», «Мәдени-географиялық белдеу» жобалары үлкен үлесін қосқалы отыр. Нақты айтқанда, «Ханқорған», «Сайрам», «Ескі шаһар, Шымкент», «Күлтөбе», «Көне Түркістан», «Оқсыз» арнайы бағыттары ашылған жағдайда көптеген жұмыс орындары ашылып, салық көбейіп, туристік сауда түрлері дамиды [5].
Қазіргі таңның өзінде өңірде көне дәуірге жататын таңбалы тастар табылды. Таңбалы тас Қызылорда, ҚарағандыжәнеТүркістаноблыстарыныңшекарасытүйіскенжердеорналасқан. Қазіронда Елбасы тапсырмасына сәйкес зерттеу жұмыстары жүріп жатыр. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» тарихи ескерткіштерді қайта қалпына келтіру бағытында бұл нысанға айрықша назар аударылуда. Жобаның мақсатықасиетті Түркістан менҰлытау арасын жалғағаншежіреліаймақатыннасихаттау. Тарихи ескерткіштерді сақтау. Қазба жұмыстарының бел ортасында жүрген археолог, Мәдени мұра» ғылыми зерттеу орталығының ғылыми қызметкеріСағымбай Мұрғабаевтың айтуынша, Таңбалы тас аумағында тарихи 4 нысан анықталып отыр. Алдағы уақытта осы аумаққа туристік бағыттар белгіленбек.
"Негізгінысандарретіндеолжерденекікешентабылыпотыр. Олжердедезерттеужұмыстарыжүріп жатыр. Жақын арада белгілі болады. Оның ерекшелігі сонда - ол құмды жер болып келеді. Сондықтан, ондағы жерлеу орындарындағы бұйымдар жақсы сақталған", - дейді ол.
Аталмыш жұмыстар қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасының аясында жүзеге асып жатыр. Ал өңірде 1281 тарихи ескерткіш бар. Олардың жойылып кетуіне жол бермеу үшін тыңғылықты тірлік атқарылуда. Жақында тарихи киелі орындарға арналған аңыз-әңгімелер жинағы жарық көрмек
Бұндай үлкен Республикалық маңызды жобалардың жүзеге асырылуы тек қана көне тарихқа байланыстыемес, соныменқатароблыстыңатауыменқұрамыныңөзгеріп, болашақтағыруханиастанаға айналуына байланысты болып отыр. Республикамыздағы өзге облыстарға қарағанда Түркістан облысының тарихи-мәдени ескерткіштерді дамыту арқылы облыстын ғана емес еліміздің экономикасынаөзүлесінқосуға, туристік-рекреацияныңдамуыарқылыөзгеелдергетанытуғамүмкіндік бермек.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері жергілікті жерлердегі өлкетану мекемелерінің ісін жандандыру, бұрынғы жер-су атауларының шығу тегін зерттеп, қалпына келтіру, халыққа көп танымал емес бай мұраны жинастыру, тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғауға алу ісі қолға алынды. Жергілікті жерлерде облыс, аудан өлкетану музейлері жұмыс істейді. Қазақстанның әр өлкесіне арнайы ғылыми-зерттеу экспедицияларын ұйымдастыру да ілгері даму үстінде [6]. Алайда, қазіргі кезде өлкетану жұмыстарын дұрыс жолға қойып, ұйымдастыру, ол бойынша жүргізілетін жұмыстың дәрежесі, оқу-тәрбие үдерісінде кеңінен әрі тиімді пайдалану барлық білім беру мекемелерінде бірдей емес. Осы уақытқа дейін белгілі болғандай тек өз пәні мен мамандығын сүйетін алдыңғы қатарлы мұғалімдер мектептің тұрған жерін жүйелі түрде зерттеп білуді, ол жұмысқа оқушыларды көптеп тартып, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуді жақсы ұйымдастырады және өзінің істәжірибелерімен бөлісіп отырады. Осы мәселелерді негізгеалаотырып, соңғыуақыттағыжоғарыоқу орындарындағыөлкетанужұмыстарыныңжайкүйіне талдау жасай кетсек, еліміздегі 2004 жылғы «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын және ісшараларын жүзеге асыру мақсатында және Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
114
«Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам» атты Жолдауының негізінде көптеген жоғары оқу орындарының іс-тәжірибелері мен оқу-тәрбие үдерісінде өлкетану жұмыстарының жандана бастағанын көреміз. Білім саласындағы бұл жаңашылдық өскелен ұрпақтың мектеп жасынан өз елінің тарихын, мәдениетін, рухани құндылықтарды танып, жадында сақтауға үйретпек.
Елімізде қабылданған өлкетануды дамыту мақсатында облыстың тарихымен толық таныстыру мақсатында 2018-2019 оқу жылына арналған 5,6,7-сыныптарға арналған «Өлкетану» оқулығы шығарылды. Жыл бойы «Өлкетану» бағыты бойынша «Туған жерге тағзым» акциясы жүйелі түрде жүргізіліп, облыс бойынша 11000 жуық оқушы қатысты. Шәкірттер өз өлкесінің тарихымен танысып, туған жерге деген патриоттық сезімдерін ұштай түсті.
Түркістан облысының қасиетті, киелі орындарының аңыз-әңгімелер жинағын шығаруға облыстық бюджет есебінен 5 млн. 580 мың теңге қаржы қаралып, бүгінде «Оңтүстіктің қасиетті орындары:аңызәпсаналар» атты 300-ге жуық аңыз-әңгімелер жинағы шықты [7].
«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында қозғалған өлкетану ісін дамыту мәселесін еліміздің мұғалімдері толық қолдайды. Себебі жастар өз Отанын сүюді өскен өлкелерінен бастаулары керек. Ол «Туған жер» - «Туған ел» бағдарламасы шеңберінде жастарға патриоттық тәрбие беру мен өлкетану ісін жетілдіру жолдары. Басқосу бастамашылары «Рухани жаңғыру» өлкені танудан басталады деген ойда.
Туған өлке төсіндегі тылсым табиғат пен тамыры терең тарихты, шаруашылық пен саясатты, мәдениет пен тұрғындардың тіршілік ету әрекетін қосып, адамға ауқымды білім мен тәрбие беретін өлкетану, мәселе ретінде өзінің өзектілігін жойған емес. Бұл ретте, біздер де бай өлкенің кешегі көрінісі мен бүгінгі бейнесін жастарға насихаттаудан еш танбауымыз керек.
Пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімі:
1.Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық, 1 том.-Алматы, 1998 ж.-65 б.
2.Ақпараттқ сілтеме: http://e-history.kz/kz/contents/view/6703
3.Бейсен Ахметұлы «Түркістан – Екінші Мекке атануға, әлемдік туризм ордасына айналуға лайық», информбюро
14.08.2017ж.
4.Қазақстанда Түркістан облысы пайда болды. Ақпараттық сілтеме: https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazakstanda-turkstan-oblyisyi-payda-boldyi
5.Aқпaрaттық ciлтeмe:www.ontustik.stat.kz/rus/
6.Aқпaрaттық ciлтeмe: https://egemen.kz/article/nursultan-nazarbaev-bolashaqqa-baghdar-rukhani-zhanhghyru
7.Қазығұрт тынысы газеті «Түркістанда «өлкетану» оқулығы шығарылуда» 31.07.2018
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУ МЕТОДИКАСЫ
Ахметова М. А.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ колледжінің оқытушысы
«Өзін-өзі тану» cабағы адамның өзін-өзі табуына, ең жақсы қасиеттерін ашуға, өзінің кейпін өзгертпеуге, адамгершілігін және әрқашан адам қалпын сақтауға көмектеседі. Негізінде, адамзат тарихының өзі адамгершілік тұрғысынан өзін-өзі жетілдірудің тұрақты және үздіксіз процесі болып табылады.
Назарбаева Сара Алпысқызы
Қазақстанның әлемдегі барынша дамыған және бәсекеге қабілетті елдердің қатарында болу стратегиясының маңызды басымдықтарының бірі осы заманғы білім мен озық ғылымды дамыту болып табылады. Еліміздің кемел келешегі жастар десек саналы ұрпақ тәрбиелеуде жастарға дұрыс тәлімтәрибе, сапалы білім, дұрыс бағыт бағдар беруде «Өзін-өзі тану» пәнін меңгерудің маңызы зор.
«Өзін-өзі тану» пәні жастардың, өскелең ұрпақтың бойында махаббат, адамгершілік, мейірімділік, сыйластық сияқты жалпы адамзаттық құндылықтарды қалыптастырады. Жас ұрпақтың дұрыс дамып жетілу жолында оларды рухани адамгершіліктің нәрімен сусындатады. Өзін-өзі тану – адамның өзіне терең мән берудің алғашқы қадамы. Ойшыл Сократ: «Өзгені тану үшін өзіңді өзің таны» деген болатын, қазіргі біздің «Өзін-өзі тану» пәні Сократ ілімінің үйлесімді жалғасы іспеттес. Бұл пән жобасының авторы Сара Алпысқызы атап өткендей, «Әр баланың қабілетін ашуы, өзіне жол табуы, өзінің күшжігеріне сенуі өзінің өмірдегі орнын анықтау үшін өте маңызды! Әлемде махаббат пен мейірімділік аурасын жасай отырып, қарапайымдылық пен махаббат жүректен жүрекке жетуі тиіс», яғни әрбір баланың, ата-ананың жүрегіне жылылық нұрын ұялатуда әрқайсысымыздың орнымыз ерекше.
115
«Өзін-өзі тану» пәні білім алушыларға алдарына қойған биік өмірлік мақсаттарына жетуге бағыт бағдар беріп жол көрсетеді. Бұл пән жоғары және арнайы кәсіби білім беру бағдарламасының жалпыға міндетті пәндері қатарына кіріп, адамның рухани мүмкіндіктерін дамыту мен адамгершілікрухани салаларын байыту, ізденімпаз тұлғаны қалыптастыру мақсатын көздейді.
Өзін-өзі тану пәнінің мақсаты жастардың бойына қоғамдық ортада өзін-өзі дұрыс ұстауды, үлкенге құрметкішіге ізет білдіруді, дұрыс адами болмыс болып қалыптасуды үйрететін және өзін-өзі тәрбиелей алу процесін үйрететін пән.
Өзін-өзі тәрбиелеу - адамды жан-жақты дамытуға арналған тәрбие үрдісі. Кез-келген тәрбие жүйесінде адам өзін әлеуметтік тұлға ретінде сезініп, қоғаммен және табиғатпен, қоршаған ортамен біртұтас тіршілік етеді. Өзін-өзі тәрбиелемей, өз алдына қойған мақсаты болмай жеке тұлға қалыптаспайды. Егер мақсатың болмаса, түк те тындыра алмайсың, ал мақсатың мардымсыз болса, ешқандай көрнекі нәрсе тындырмайсың.
Өзін-өзі тәрбиелеу барысында адам өз білімін, қоршаған ортаға деген көз-қарасын дамытады. Өздігінен білім алу - мәдени мұраны игерудің өзіндік жүйесін жасау, өзін дамытушы жүйе құру. Өздігінен білім алу білімді дамытушы қозғаушы күш болып табылады. Өздігінен оқу - адамзат тәжірибесін өзінің ынтасымен, өзі таңдаған әдіспен игеру үрдісі.
Өздігінен білім, тәрбие алу, оқу адамның ішкі жан-дүниесінің қажеттілігінен туындап, өздігінен дамуға өзін-өзі жетілдіруге тұлғаны бағыттайды. Өзін-өзі тану - өз алдына жеке ғылым.
Өзін-өзі тану деген –өзіңді қоғамдық, әдептілік тұлға ретінде қарастыру арқылы барлық адамдарға тән әдептіліктің негізгі қасиеттері төңірегінде этикалық ұғымдар қалыптастыру.
Өзін-өзітану сабағытоптағы әр баламенжеке-жекежұмысжасаудыталапетеді. Сабақта көрнекілік құрал ретінде мақал-мәтелдермен, логикалық сұрақтармен, арнайы дайындалған карточкалармен жұмыс жасалынады, ән де айтылады би де биленеді. Сонымен қатар, ұлы адамдардың өмірі туралы материалдарды оқып және өзара салыстыра отырып, олардың жеке тұлға болып қалыптасуының себептерін анықтайды және мақал-мәтел, даналық сөздер оқып, оның мағынасын толық ашып, мысал келтіреді. Бұл тапсырмалар баланың ойлау қабілетін арттыруға, жақсы сөйлеп жақсы іс әрекеттер жасауға үйретеді. Мақалдың мағынасын ашу арқылы әрбір білім алушының бойына адамгершілік, қарапайымдылық, ізденімпаздық тағы басқа да жақсы қасиеттерді ұялатуға болады. Әр түрлі писихологиялық тренингілік жаттығулар жасау баланың жылдам ойлау қабілетін арттырады.
Жастарға рухани тәрбие, білім беру адам дамуының тәндік, жандық, рухани үйлесімділігін, өмірді құндылық деп түсінуін, өзін табиғатпен үйлесімділікте ұстай білуін, жердегі тіршілікті сақтау үшін өзінің қажеттігін түсінуді қамтамасыз ететін өзін-өзі тану бүгінгі күні маңызды орынға ие болып отыр. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиет ұялатуда бұл пәннің алар орны зор.
Адамгершілік адамдарға деген ізгі ниеттілік, құрмет, жанашырлық пен сенім, кеңпейілділік, басқалардың мүддесі үшін жан аяушылық сияқты жеке қасиеттерді қамтиды, сондай-ақ кішіпейілділік, адалдық шыншылдық та адамгершілікке жатады.
Адамгершілік принциптері бірлікте өмір сүру, бақытқа талпыну, мүдделерді үйлестіру мен ұжым болып жұмылудың, жоқ-жітік пен ауру-кемтарға, бала мен кәріге жәрдемдесудің қажеттігін сезіну мен мойындау сияқты факторлар негізінде қалыптасады деп ой түйіндей келе адамгершілік ұғымына мынадай анықтама беруге болады.
Адамгершілік дегеніміз - тұлғаның өз бойындағы негізгі ізгі сезімдер мен терең руханилықтан туындап, моралдық нормаларға бағынатын еркін қарым-қатынас жүйесі. Міне, осы қасиеттерді бала өз бойына қалыптастыра алу керек.
Өзін-өзі тану сабағы бала бойына ізеттілікті, бір-біріне деген сенімділікті, қоршаған ортаға деген махаббатты ұялатады. Өзін-өзі тану пәнінің мақсаты –әрбір білім алушының өзін дұрыс түсінуіне, өзінөзі дамытуға, дарындылығы мен қабілеттерін дамытуға, өзі таңдаған мамандығының қыр-сырын меңгеруге, өмірдіңмәнінұғынуына және өмірдегіөзорнынөзібелгілеуіне көмектесуболыптабылады.
Өзін-өзі тану сабағының міндеті:
1.Білім алушының алдына қойған мақсатын айқындау;
2.Білім алушыға жасаған ісіне есеп беруді үйрету;
3.Білім алушының өз-өзіне бұйрық бере алуды үйрету;
4.Өзін-өзі мадақтау, яғни жеткен жетістікке баға беру.
Адам өміріндегі басты нәрсеөзіңнің жүрек қалауыңды табу, өмірлік ісіңді табу, яғни, Абай атамыз айтқандай «Сенде бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та, бар, қалан». Адам өміріндегі табыстары, жетістіктері, адам бақыты, әл-ауқаты мен ырыс-берекесі кәсіпті, мамандықты дұрыс таңдауына байланысты. Ол үшін алдыңа қойған мақсатың айқын, оған жету жолында аянбай еңбек етуі және
116
мақсатқа жету жолындағы түрлі кедергілерді айқындап, оларды болдырмау жолдарын ойластырғаны жөн.
Өмірдің өзі түрлі баспалдақтардан тұрады. Сол өмірдің түрлі сатысында өзіне –өзің есеп бер, осы жерде Пифагордың айтқан нақыл сөзі еске түседі: «Ұйықтар алдында өткен күнде не істеп, не тындырғаныңды ой елегінен бір өткізбей тұрып, көзіңді жұмушы болма». Адам өз ісіне есеп беру арқылы өз кемшілігімен күресуді үйренеді, соған өмірін қалыптастырады. Абай атамыз мына бір сөзін әрбір жас ұдайы есінде сақтап жүрсе нұр үстіне нұр болар еді. «Егер есті кісілердің қатарынан болғың келсе, күніне бір мәрте, болмаса жұмасына бір, ең болмаса айына бір өзіңнен өзің есеп ал!»
Еріншектік, жалқаулық деген кер ағар ой пікірлерге өз –өзіне бұйрық беру арқылы бүгін болар істі ертеңгеқалдырмауғадағдылану. Өзіне-өзібұйыру дегенімізадамныңөзіне-өзібергенқысқа, үздік-үздік үкімі.
Өзіне-өзі бұйыру адам өзін нақты бір іс-әрекет жасау керектігіне сендіріп, енді басқаша әрекет жасауға болмайды деп сезгенде ғана қолданылады. Бұйырықты түрде өзінен бір іс-әрекеттің орындалуын талап етуқажеттілігіадамныңөзкемшіліктерінанықкөріптұрып, бірақсолжоспарланғаністіорындауғакүші жетпей тұрған кезде қолданылады. Өзіне-өзі бұйыру еріктік процесспен тығыз байланысты. Өзіне-өзі бұйырудажаттығу үшінадамөзінедауыстапбұйырықберіп, онықайта-қайтақайталапорындапотыруы қажет. Өз бұйрығын екі апта аралығында орындап жүрген адамда, өз бұйырығын автоматты түрде орындау әдеті пайда болады.
Аз болсада жеткен жетістікке баға бере отырып, өткенді еске алу, яғни, «көз қорқақ, қол батыр» мақалының дұрыстығын дәлелдеу. Өзін-өзі нақты бағалау, өзін-өзі тәрбиелеудің мақсаттарын дұрыс құрастыруға мүмкіндік береді. «Ешкім де өзіне-өзі баға беруді үйренбей тұрып, басқаларды бағалай алмайды» деген И.Гете. Адам өз бойындағы кемшілікпен дұрыс жұмыс жасай отырып өз еңбегінің жемісінкөреді. Өзін-өзітүзетужәнетәрбиелеуадамғаөзмінез-құлқын, кемшіліктерін, қателіктерінжәне басқа адамдарға деген қарым-қатынасын өзгертуге мүмкіндік береді. Өзін-өзі түзету адамның өзіне сын тұрғысынанқарауынабайланыстыболады. Аталғантәсілкөмегіменадамшиеленісжағдайлардыреттеп, ұстамдылыққа, күрделі жағдайларда байсалдылық пен сабырлылық сақтауды үйренеді.
Өзін-өзі тәрбиелеу өте ұзақ және адамның бүкіл өмірі бойы жалғасатын процесс екенін айта кету қажет.
Адамның өзін-өзі жетілдіруінің негізі салаларына оның білімі және мінез-құлқы жатады. Яғни, ол өзін-өзі жетілдіру барысында білімін тереңдетеді, көзқарасын кеңейтеді, мінез-құлқындағы кемшіліктерді түзеу негізінде нағыз адам болып шығуға ұмтылады.
«Өзін-өзі тану» пәнінің бастауы бұрыннан болған, біздің арғы ата-бабаларымыздан келе жатқан жақсы дәстүрлеріміздің жалғасы іспеттес. Ғұлама ғалым Әбу Насыр әл-Фараби «Адамға ең алдымен білім емес, тәрбие берілу керек, тәрбиесіз берілген білім –адамзаттың қас жауы» деп айтып кеткендей жасөспірім бойына рухани тәрбие мен сапалы білім беру әрбір ұстаз парызы.
КОЛЛЕДЖДЕ КӘСІБИ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ
Әсембаева А.Ш.
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің оқытушысы
ӘлФараби атындағы ҚазҰУ колледжінің
Колледжде қазақ тілін оқыту әдістемесі өзге ұлт өкілдерін қазақ тіліне оқыту, оның ішінде кәсіби қазақ тілін жеке бөліп қарастыру арқылы жүзеге асады. Себебі, қазіргі таңдағы негізгі жайт орыс аудиториясында кәсіби қазақ тілін базалық пән ретінде оқыту. Осы мақсатта Қазақстан Республикасында бәсекеге қабілетті тілдік тұлғаны қалыптастыруда тиімді әдістер қолданылады. Сол себепті қазіргі заман талабы оқыту әдістемесі және тіл үйрету ақпараттың көлемді бөлігін тиімді түрде ұсынатын, сол ақпаратты жоғарғы деңгейде игеретін және өмірде, тәжірибеде бекіте алатын әдістерді қолдануды талап етуде. Колледж түлектерінің, яғни біздің дайындап шығарған жас мамандарымыздың бәсекеге қабілеттілігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі – коммуникативтік құзыреттілік. Бірнеше тілді меңгерген, әртүрлі сөйлеу жағдайында еркін қарым – қатынасқа түсіп, өз кәсіби қажеттілігіне қарай тіл құралдарын жеткілікті деңгейде пайдалана алатын коммуникативтік тұлғаны қалыптастыру қазіргі орта білім беру жүйесі алдында тұрған мақсат болып табылады. Сонымен байланысты көптілді тұлғаның кәсіби қазақ тілін меңгеруі оның біліктілік сапасын көтеріп қана қоймай, іскерлік қатынас тілін дамытып, толыққандықызмететуіне, соныменбайланыстықоғамныңлингвистикалықинтеллектуалдық әлеуетін арттыруға өз үлесін қосады. Орта арнайы оқу орындарында кәсіби қазақ тілі курсын оқытудың
117
мазмұны мен оқыту технологияларын нақтылауды, оқытудың мақсаттары мен міндеттерін болашақ маманныңкәсібибіліктілігінарттыруменбайланыстырудыкөздейді. Кәсібіиқазақтіліпәніноқытуқазақ тілі пәнін оқытумен қатар жүргізіледі, әрбір сабақта оқытушы қазақ тілін оқытуды басшылыққа алып отырады, яғни тіл үйретудегі барлық әдіс – тәсілдерді, тілдік нормалар, грамматикалық тұлғаларды да қайталатып отырады. Ал, кәсіби қазақ тілі – әр маман иесін өз маман тілінде сөйлей алуға бағыттау. Бұл салада болашақ маман, яғни студент тілді меңгерген немесе түсіне алатын, сөйлеуге талпыныс жасайтын, грамматикалық тұлғалардан, тілдік нормалардан хабары бар тұлға болуы тиіс. Мұнда оқытушының мақсаты – әр мамандықтың ерекшелігіне байланысты термин сөздерді меңгерте отырып, кәсіби тілде сөйлеуге бағыттау. Кәсіби қазақ тілі тәжірибелік сабақ болғандықтан, оныжүргізу жолдары қазақ тілі сабағына жақын болады, яғни сабақта міндетті түрде педагогика ғылымы көрсетіп бергендей әдістеме саласындағы сабақтың барлық сатылары қарастырылып, сабақты түрлендіріп өткізіп отыруға міндеттейді. Осыған дәлел ретінде 2- курс «Есеп және аудит» тобында өткізілген ашық сабақтың жоспарын ұсынып отырмын.
Сабақтың лексикалық тақырыбы: «Қазақстан мемлекетінің ұлттық валютасы» Грамматикалық тақырыбы: Жай және күрделі сан есім Сабақтың мақсаты:
1.Білімділігі: Қазақстан мемлекетінің ұлттық теңгесі туралы жаңа сабақты түсіндіру арқылы білім алушылардыңОтанымызҚазақстанРеспубликасыныңрәміздері, мемлекеттіктуы, елтаңбасы, әнұраны туралы еске түсіре отырып, Қазақстан Республикасына тән қасиетті белгілерді бейнелейтін сөздерді, еліміздің ұлттық теңгесі туралы, оның шығу тарихы мен маңызы туралы түсіндіру, мамандықтың ерекшелігіне байланысты термин сөздерді меңгерте отырып, кәсіби тілде сөйлеуге бағыттау. Сабақтың екінші жартысында грамматикалық тақырып бойынша жай және күрделі сан есім туралы практикалық жолмен білім алушылардың сан есім туралы түсінігін нығайту, мысалдар келтіру, жаттығулар орындату.
2.Дамытушылығы: Білім алушылардың кіріспе бөлімінен алған білімдерін, мәтіндер мен жаттығуларды логикалық ойлауын ойын арқылы дамыту. Оқушылардың іздену, ойлану, ойын жүйелі жеткізу қабілеттерін дамыту. Сөздік қорларын байыту, тілін дамыту. Бірін - бірі, өзін - өзі оқыту, тексеру, бағалау, дағдыларын қалыптастыру. Қазақ тілінде дұрыс сөйлей білуге, сауатты жазуға дағдыландыру.
3.Тәрбиелілік: Білім алушыларды елжандылыққа, патриотизмге, туған еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке, Қазақстанның мемлекеттік рәміздері мен оның қасиетті белгілерін құрметтеуге және оны мадақтауға, білім алушының бойында Қазақстан Республикасының дербес мемлекет ретінде қол жеткізген жетістіктеріне мақтаныш сезімдерінояту, өзініңболашақмамандығына деген сүйіспеншілігін арттыру.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ яғни жаңа тақырыпты меңгерту, өзін - өзі, өзара оқыту, шығармашылық, ойын, тексеру сабақтары
Өту әдісі: сұрақ - жауап, әңгіме, түсіндіру. Пәнаралық байланыс: орыс тілі, Қазақстан тарихы.
Көрнекілік: компьютер, проектор, мәтіндер, сөздіктер, жайма, кестелер, фишкалар, карточкалар, плакаттар.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі:
Үй тапсырмасын тексеру «Бақытты сәт» - «Звездный час» атты ойын түрінде өткізіледі.
Екінші, жаңа сабақ өтеміз. Жаңа сабақты «Қарлы кесек» оқыта үйрену ойыны ретінде өтеміз. Ойынның тәртібі өту барысында түсіндіріледі.
Үшінші, грамматикалық тақырып бойынша жұмыс істейміз.
Төртінші, сабақты бекіту, қорытындылау, бағалау, үйге тапсырма аламыз.
І. Ойынның жүру барысы: Ойын төрт бөліктен тұрады. Әрбір жауапқа - өте дұрыс жауап берген студентке көк фишка, дұрыс жауап берген студентке қызыл фишка, орташа жауап берген студентке жасыл фишкадан беріп отырамын. Бұл фишкалар бүкіл сабақ бойына берген жауабына қарай беріліп отырады. Әрбір тапсырмадан кейін, ұпайдың есебі шығарылып, сабақ соңында балл қойылады. Бүгінгі сабақта максималды балл – 4 балл.
І гейм. «Бой сергіту» орысша «Разминка» Үй тапсырмасы бойынша білім алушыларға сұрақтар беріліп, оларды талдауға үш минут уақыт беріледі. Сұрақтарға ең көп дұрыс жауап берген білім алушы ұтады.
Жалпы топқа қойылатын сұрақ . Жаңа сөздерді жатқа айту және әр сөзбен сөйлем құрастыру. Сөздікпен жұмыс:
118
1. тәжірибелі маман - опытный специалист, есеп кітапшасы - книга учета, бухгалтерлік есеп - бухгалтерский учет, шаруашылық құқығы - хозяйственное право, материалдық игілігі - материальное благо, шығыс – расход, экономикалық талдау - экономический анализ, ұжым - коллектив
1) Ойлан, тап ойыны. Өткен тақырып бойынша «Банк» және «бухгалтер» сөзіне экономикалық талдау, яғни берілген әріптерден басталатын экономикалық термин сөздер жазу.
Б- баға,банк,бюджет,биржа,бизнес,бәсеке,баланс
А- ақша,айырбас,алтын,акция,акционерлік қоғам,адам, Н - нарық,несие,нумизматика,нарықтық экономика К - кредит,кәсіпкер,кеден,кәсіпорын, квота, компания Үй тапсырмасы бойынша берілетін сұрақтар:
1.Есепші маман деген кім?
А) кез келген кәсіпорында фирманың кірісі мен шығысын есепке алады; б) қаржы қозғалысын бақылайды;
в) белгілі шаруашылық операцияларына бақылау жасап, есеп жүргізіп отыратын қызметкер) 2. Есепшінің міндетіне не кіреді?
А) Есепші қызметкерлер қаржыны ұқыптылықпен дәл (соңғы тиынға дейін) есептеп отырады.
Б) Есепшіден бухгалтерлік есеп саласында, экономика және өндірістің ұйымдастырылуында, экономикалық талдау жасайды
В) несие және қаржы саласын реттейді Г) Бухгалтерден статистика және шаруашылық құқық жөніндегі тиянақты білім талап етіледі
3.Фирма мен кәсіпорынның материалдық игілігі кімге байланысты? Фирма мен кәсіпорынның материалдық игілігі есепші маманға байланысты.
4.Ал сіз есепші маман бола алар ма едіңіз?
ІІ - топқа берілетін сұрақтар: Есепші мамандығы қандай мамандық? Жауабы -Есепші маман – экономика және қаржы саласындағы ең сұранысқа ие мамандық. Кез-келген, тіпті шағын компанияда бухгалтер қызметі бар.
1. Есепші маман немен айналысады?
А) Ол қызметкерлердің жалақысын, салықтық төлемдерді реттейді; В) тауар бағасын анықтайды;
Г) тапсырыс берушілер мен орындаушылар арасындағы есепті жүргізеді. 2. Бухгалтерлер тағы қандай жұмыстар атқарады?
Штатында бірнеше мамандарға дейін ұстай алатын компанияларда әр бухгалтер тек белгілі бір сала бойынша жұмыс істейді. Бірі – касса мен жалақы төлеміне, екіншісі валюта операцияларына, үшіншісі - басқа қызмет түрлеріне жауап береді.
3. Бас бухгалтер деген кім, ол не жұмыс атқарады? Барлық бухгалтерлердің жұмысын бас бухгалтер қадағалап отырады. Бухгалтер әдетте, салық және қаржы заңнамасының, бухгалтерлік есеп пен салық саясатының барлық қыр-сырын білетін, компаниядағы беделге ие мамандардың бірі.
Бүкіл топқа ортақ сұрақ: Мына сөздердің қайсысы бухгалтерге тән емес? а) есепті жүргізу, есептеу, жазу, санау, киім тігу; ә) есепші, бухгалтер, қызметкер, мұғалім, маман;
б) экономикалық талдау, бухгалтерлік есеп, жер құқығын, шаруашылық құқығы; в) кірісті есептеу, қаржы тексеру, анализ жасау, көлікті жүргізу.
Келесі сұрақ: Өздеріңнің Мамандықтарыңның тарихы туралы кім айтады?
Білім алушылар өздерінің ізденуі бойынша болашақ мамандықтарының алғаш қай елде, қашан пайда болғандығы жөнінде әңгімелеуі тиіс.
ІV гейм. «Көсемдікке ұмтылу» «Оратор» Үй тапсырмасы бойынша мәтінді толық әңгімелеп беру. Дұрыс жауап берген оқушыларға тиісті фишкасын таратып беріп отырамын.
Сонымен, балалар біз үй тапсырмасына ойын түрінде жауап бердік. Әркім өзінің жауабы бойынша алған фишкаларын есептеп, қанша ұпай алғанын сабақ соңында айтады, сол бойынша балл қойылады.
ІІ. Үй тапсырмасын қорытындылау Міне, балалар, бүгін біз қысқаша сендердің болашақ мамандықтарың туралы әңгіме қозғадық.
Сендердің жұмыстарың әр уақытта қаржымен яғни ақшамен байланысты, сонымен бірге өздерің тарих сабағынан білесіңдер, 1991 жылы Кеңес Одағы ыдырады, оның құрамындағы республикалар жеке мемлекет болды. Әр Республика өзінің Тәуелсіздігін алды. Жеке республика болған соң әр елдің өзінің Туы, Елтаңбасы және Әнұраны болуы қажет. Жеке мемлекет болу үшін тағы не болу керек?
119
-Өзінің жеке ақшасы болуы қажет, ақшасына қарай оның қай мемлекеттікі екенін айта аламыз. Айтыңдаршы, өздерің тағы қандай елдің ақшасын білесіңдер?
-Ресейрубль, Германия -марка, Италиялира, Қытайюань, Үндістанрупия, Иран - риал, Корея
-вона, Куба - песо, АҚШ - доллар, Жапония - иена.
-Ендеше, балалар, өздерің байқап отырғандай, бүгінгі сабағымыздың лексикалық
тақырыбы «Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы» Грамматикалық тақырып: Жай және күрделі сан есім
Сабақтың эпиграфы: Ісім оңсын десеңіз, сол істің маманы болыңыз. Даңқым шықсын десеңіз,көпшіліктің адамы болыңыз. Әл – Фараби
ІІІ. Оқытушының жаңа сабақ туралы кіріспе сөзі. Проектормен теңге туралы фильм көрсетіледі. Әр елдің тарихында үлкен шежіре жатыр. Ал біздің еліміз үшін жиырмасыншы ғасырдың маңызы зор. Себебі, еліміз тәуелсіздік алып, сол тәуелсіздіктің белгілеріне ие болдық. Біздің ұлттық бейнемізді, болмысымызды, тарихымызды көрсететін рәміздеріміз бар. Сонымен бірге тағы бір белгі - ұлттық теңгеміз бар. Ұлттық теңге қай жылы айналымға енді? - Дұрыс айтасыңдар, 1993 жылы 15 қарашада. Сендерболашаққаржыгерсіңдер, жұмыстарыңқаржыменбайланысты, 15 - қарашасендердің де кәсіби мерекелерің. Теңге дүниеге келмес бұрын, суретшілер теңгенің дизайнын жасады, яғни қазіргітеңгеміздіңавторларыҚайроллаҒабжалиевпенМеңлібайӘлин. Олар Ұлыбританияныңдымқыл ауасын жұтып, үлкен еңбектерінің нәтижесін елге жеткізді. Адамдардың ішкі сырын білуге болады, ал теңгедегі 16 – ға жуық құпия белгіні қарапайым көзбен байқай алмайсыз. Қазақстан теңгесі қазіргі
ақша жасау технологиясының соңғы жетістіктеріне сүйеніп жасалған.
Мәтінді оқымас бұрын жаңа сөздермен жұмыс істейміз. Тақтаға жазып, оқып шығамыз
1.Ұлттық валюта - национальная валюта
2.айналым - оборот
3.жұмыс тобының құрамы - состав рабочей группы
4.тұлға – личность
5.Төлем – плата
6.Билік – власть
7.Үнемді – экономно
8.Несие – кредит
9.Ақшаны жинау – копить деньги
ІV. Балалар, жаңа сабағымызды біз тағы да ойын түрінде жалғастырайық. Бұл ойын түрі «Қарлы кесек» деп аталады. Ойынның мақсаты – студенттердің сөздік қорын байыту, тілін дамыту. Бірін - бірі, өзін - өзі оқыту, тексеру, бағалау, дағдыларын қалыптастыру.
Мәтін бірнеше бөліктерге бөлінген. Әр студент өзіне берілген мәтінді 10 минут ішінде оқып, бір - біріне түсіндіруі тиіс. Оқытушы білім алушылардың қалай оқып, бір –біріне түсіндіріп жатқанын бақылайды. Соңынан әр топтан бір студент тұрып, мәтіннен толық түсінік айтады, оқытушының мәтін бойынша қойған сұрағына барлық топ мүшелері жауап береді.
V. Білім алушыларға берілетін мәтіндер 1 – студент
1993 жылы 12 – қарашада ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «ҚР Ұлттық валютасын енгізу туралы» жарлығы шықты. 15 – қараша күні тәуелсіз еліміздің жаңа ұлттық валютасы айналымға енді. Теңгенің алғаш айналымға енген күні «Ұлттық валюта – теңге - күні» болып жарияланды.
2 – студент Қазақстан бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінің арасында соңғыларының бірі болып
өзінің ұлттық валютасын енгізді. Көрші қырғыз елі 1993 жылы 15 – мамырда, түркімендер 1993 жылы 1 қарашада, Әзірбайжан елі 1992 жылы 15 – тамызда, Ресейліктер 1991 жылы қыркүйекте, Белорусь рублі 1992 жылы 1 – маусымда айналымға енді.
3 - студент Теңгені жасау тарихы 1991 жылдан басталды. Ол кезде теңгенің дизайнын жасау үшін арнайы
жұмыс тобы құрылды. Жұмыс тобының құрамында Меңдібай Әлин, Тимур Сүлейменов, Хайрулла Ғабжалилов болды. Отандық дизайнерлерден басқа ағылшындық дизайнерлер де болды.
4 – студент
120