41

Задачи, поставленные для достижения данной цели следующие: обеспечение безопасных условий труда сотрудников при использовании воздушных судов, сооружений, зданий, оборудования; полное функционирование систем мониторинга и контроля состояния охраны труда; санитарно-бытовое и лечебно-профилактическое обслуживание сотрудников (людей) для оказания медицинской помощи; аттестация рабочих мест; уменьшение рисков появления травматизма и профессиональных заболеваний, смертельных исходов.

Учитывая вышеперечисленные направления разработан целый комплекс мероприятий по обеспечению безопасных условий труда в аэропорту. При разработке мероприятий была использована конкретная информация об обстановке на предприятии (акты о несчастных случаях, отчеты по травматизму, результаты экспертиз условий труда, проверки, актыработодателя).

В первую очередь необходимо проведение вводного инструктажа со всеми, кто принимается на работу. Только после стажировки, проверки теории и навыков работы сотрудник допускается к осуществлению своей деятельности. Сотрудникам выдаются: специальная одежда, обувь, средства индивидуальной защиты органов дыхания, средства защиты головы, рук, глаз, органов слуха. Проводятся периодические медицинские осмотры сотрудников в целях предупреждения заболеваний, несчастных случаев и созданию безопасности труда (один раз в 1,5 или 3 года в зависимости от вида выполняемых работ). Также инженер по охране труда пропагандирует с помощью брошюр, плакатов, презентаций, бесед, листков технику безопасности на рабочем месте. Стоит упомянуть о производственном контроле, в ходе которого определяют эффективность работы системы управления охраной труда.

Изучение статистического материала показало, что уровень травматизма в данном аэропорту невысокий (за 5 лет произошел один несчастный случай), что говорит о проведении всех мероприятий по охране труда и соблюдении требований безопасности на рабочих местах на должном уровне. Расследование и учет несчастных случаев, анализ их причин являются обязательными процедурами в аэропорту. Особенно стоит учесть человеческий фактор, то есть соблюдение сотрудником требований техники безопасности – это дает гарантию того, что с сотрудником не произойдет несчастный случай.

Анализ системы управления охраной труда в аэропорту г. Кзылорды показал, что это сложный комплекс, который имеет эффективную систему по управлению охраной труда, оснащен всеми необходимыми средствами безопасности и осуществляет свою деятельность на высоком уровне.

ГАЗДАЛҒАН СУСЫНДАРДЫҢ АДАМ АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ

Адалбай М.Е. Жетекшісі: Жунусова М.А. moldyr_1989@mail.ru

Гипотеза: Адам ағзасының жартысынан көп бөлігі судан тұрады. Ағзадағы су балансын сақтау үшін әрбір адам су ішуі қажет.Судың ағзадағы мөлшері 1-1,5 л-ден кеміген кезде адам шөлдей бастайды. Әрине, шөлдеу жағымсыз әсер, бұдан құтылу үшін адамдар әдеттегі қарапайым, таза ауыз суынан көрі салқындатылған газдалған сусындарға әуес. Сондықтанда аталмыш жұмыс газдалған сусындардың адам ағзасына кері әсер тигізетінін дәлелдеуге негізделген. Өзектілігі: Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев еліміздің болашақта дамуында жастарға зор үміт артып отыр. Елбасымыздың біздерге артқан үмітін ақтау үшін, денсаулығы мықты жастар қажет. Қазіргі таңда, барлық адамдар, соның ішінде әсіресе жастар газдалған сусындарды мөлшерден тыс пайдалануда. Сондықтан газдалған сусындардың адам құрамы мен ағзасына әсерін тәжірибе жүзінде зерттеп, анықталған кері әсерін насихаттау жұмыстарын жүргізу өзекті мәселелердің бірі болды.

Зерттеу мақсаты: газдалған сусындардың химиялық құрамын және олардың адам ағзасына әсерін зерттеу.

Зерттеу міндеттері: Газдалған сусындардың химиялық құрамын және классификациясын қарастыру;

Газдалған сусындардың негізгі компоненттерінің адам ағзасына физиологиялық әсерін

зерттеу;

Сауалнама құрастырып, 9-11 сынып оқушылары арасында сауалнамажүргізу;

Сауалнама арқылы 9-11 сынып оқушылары арасында қандай сусынның танымал екенін анықтау.

Газдалған сусындардың химиялық құрамын зерттеу бойынша тәжірибежүргізу;

Зерттеу объектісі: 9-11 сынып оқушылары, газдалған сусынның түрлімаркалары.

221

Зерттеу әдістері: газдалған сусындар туралы әдеби ақпараттар жинақтау, сауалнама. химиялық тәжірибе жүргізу;

Қорытынды:

1.Жүргізілген сауалнама нәтижесінде газдалған сусындардың ішінде «Кока-кола» мен «Фанта» сусындары жиі пайдаланылатыны анықталды.

2.Газдалған сусындардың барлығында да қышқылдық деңгейі бар, ал бұл тіске, қызыл иекке, асқорыту жолдарына кері әсер тигізеді.

3.Газдалған сусындар темірдегі тоттарды ыдырататындығы тәжірибе жүзінде көрсетіліп, дәлелденді.

4.Ортофосфор қышқылы «Кока-кола» сусынынан байқады, бұл сүйектегі кальций жетімсіздігіне әкеп соғады.

5.Газдалған сусындарды қайнатқан кезде соңынан кант смала ретінде түзілетіндігі дәлелденді. Барлық газдалған сусындардың құрамында қанттың өте көп мөлшері бар, бұл өз кезегінде қант диабетіне, семіздікке, қан қысымының көтерілуіне т.б қауіпті ауруларға алыпкеледі.

6.Барлық зерттеу нәтижелері әсіресе «Кока-кола» сусынының адам денсаулығы үшін өте зиянды екенін көрсетті.

Ұсыныс:

1.Шөл басуға ұлттық сусындарды (айран-көже, қымыз-шұбат т.б) пайдаланғанжөн.

2.Газдалған сусынның орнына әдеттегі суды пайдалану.

ОПРЕДЕЛЕНИЕ ИОНОВ ХЛОРА (СL-) В ВОДЕ

Алипбаев А.Н., Даутбаева Г.А., Егеубаева С.С., Мусина З.М.

Алматинский технологический университет

Республика Казахстан, Алматы. E-mail: muszuhra@mail.ru

Одной из самых актуальных проблем для Казахстана, является обеспечение населения доброкачественной питьевой водой. Обеспеченность городского и сельского населения питьевой водой во многих областях страны составляет менее 50 % потребности в воде, к тому же качество не отвечает требованиям национального и международного стандартов [1]. Исходя из выше сказанного с целью привлечения внимания студентов к вопросам охраны окружающей среды и в частности водных ресурсов проводится прак тические занятие среди студентов на кафедре: «Химия, химическая технология и экология». Где одним из важнейших способов получения конкретных знаний для знакомства с методиками проведения природоохранной работы является участие студентов в научных исследованиях [2]. Основными методами контроля питьевой воды, можно отнести определение: жесткости, сухого остатка, нитратов, хлоридов, цветности, мутности, перманганатной окисляемости и.т.д. Для повышения заинтересованности у студентов, в получении конкретных знаний при проведении запланированных работ в лаборатории, предлагаются индивидуальные исследовательские темы, которые получает каждый студент по общей тематике качестваводы.

Результаты исследования. Концентрация хлорид иона (СCl, моль/л)

вычисляют по формуле:

СCl=ТVал/MVкол

где T - - титр Сl- (количество хлор-иона, соответствующее 1 мл раствора хлорид ионов), моль/л;

Cl

Vал - количество хлорид ионов, мл;

Vкол - объем пробы, взятый для определения, мл.

Исходные данные: T Cl- = 0,001 г/мл; MCl = 35.5 г/моль

Vкол = 100,0 мл; V ал = 2,79 мл.

Таблица 1 – Концентрация хлорид ионов на титрование

График 1 – Зависимость ЭДС от разных концентраций ионов хлора

222

Проведены исследования на содержание ионов Cl- в Артезианской, дистиллированной и речной водах. Результаты исследования показали, что большое количество ионов хлора (10-2 моль/л) содержится в речной воде, минимальное количество (10-5 моль/л)- в дистиллированной воде.

1.Алишева К.А.Экология. – Алматы: НАS, 2006. C.10-25

2.Тимофеева Т.Г., Байбатыров Е.Н. Экологическое воспитание студентов в процессе изучения неорганической химии // Материалы Международной научно-педагогиче- ской и методической конференции: Экологическое обучение и воспитание в системе народного образования: сб. ст. –

Джамбул, 1992. – С. 29.

АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН БАҚЫЛАУ

Айтуғанов Е.Н.

Ғылыми жетекші б.ғ.к. Мұқанова Г.А.

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

e-mail: Dos_96.1@mail.ru

Қазақстан дамушы ел ретінде, соңғы үш он жылдықта жылдам өсуде, осыған орай оның экономикасы жанар жағар майдың пайдалы қазбаларын пайдалануға негізделді және ол өз кезегінде қоршаған ортаға парникті газдар мен ластағыш заттардың шығарындыларының артуына себеп болды. Алматы жылдам дамып келе жатқан қала болып табылады. Алматы қаласының ауасының сапасы соңғы он жылдықта белгілі дәрежеде төмендеп бүгінде қала әлемдегі ең ластанған 50 қаланың тізіміне кірді. Алматыда ауаның сапасының төмендеуіне байланысты денсаулық мәселесі орын алды. Соңғы 10 жылда созылмалы аурулардың саны артуда. Алматы аймағында ірі өндіріс орны болмаса да, Республика бойынша тыныс алу жолдары мен эндокринді жүйенің, қан аурулары, рак және бронхы астмасы бойынша аурулардан бірінші орын алуда. Алматы қаласының географиялық орналасу ерекшелігі де ауа қозғалысына әсер етіп, қаланың атмосферасындағы зиянды ластағыш заттардың артуына әкелді.

Ауадағы ластағыш заттарды төмендетуге әсер ететін іс әрекеттердің негізгі этаптарының бірі ол оған моинторинг жасау. Ауаға бақылау жасау ластағыш заттардың концентрациясының ұлғаюының алдын алады және ластағыш заттарды төмендетуге бағытталған іс шаралардыңтиімділігін бағалайды.

Алматы қаласының атмосфералық ауасындағы ең басым ластағыш заттарға азоттың және күкірттің диоксиді, көміртегінің оксиді, қалқыма заттарға мониторинг жасалады. Мәліметтерге сәйкес қаланың атмосфералық ауасында қалқыма заттар мен азот диоксидінің концентрациясы 1-2

есе ШРК асып кетеді.

Алматы қаласының әуе көлігімен автокөлік тасымалының әсерін зерттеу нәтижесінде Алматы әуе бассейнінің негізгі ластағышыжыл сайын өсіп келе жатқан автокөлік шығарындылары болып табылатыны анықталды. Стационарлық (индустриалды) ластау көздерінен атмосфераға жалпы

223

шығарындылар 37,2 мың тоннаны құраса, жылжымалы (жол) көздерден 144,2 мың тонна, 2017 жылы шығарындылар 16,3 мың тоннаны құрады.

Сонымен қатар, көліктегі зиянды заттардың шығарындыларының жеткіліксіз пайдаланылған отыны туралы нақты деректер болмаған жағдайда шығарындыларды нақты анықтау мүмкін емес. Соңғы жылдары автокөлік құралдарының саны 2 еседен астамға артып, 630 мыңнан астам бірлікті құрады. Қалаға кірген автокөліктердің көпшілігі техниканың ескірген үлгісі болып табылады, олар белгіленген моторлы ресурсты дамытты.

Бұдан басқа, жол полициясы басқармасының хабарлауынша, күніне қала бойынша 50 мыңға жуық қала маңайының тұрғындарынан автокөліктері кіреді, олардың шығарындылары ескерілмейді. Автомобиль көлігі атмосфераға шығатын газдардың құрамдас бөліктері арқылы ғана емес, жану процесіде атмосферадан оттегін алу арқылы тікелей зақымдануды тудырады.

ТОВАРЫ БЫТОВОЙ ХИМИИ И ЭКОЛОГИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ

Алпысбай С.

под руководством Зайнуллиной А.Ш.

Алматинский технологический университет

e-mail: zash1953@mail.ru

За последние сто лет стали использоваться около сотни тысяч новых химикатов. Эти химикаты попадают в воздух, почву, воду и пищевые продукты. Относительно немногие из них прошли проверку на предмет воздействия на здоровье человека. Практически вся применяемая сегодня бытовая химия не расщепляется в природе. Это означает, что смытый сегодня в канализацию стиральный порошок или средство для мытья посуды будут, вероятно, присутствовать в наших реках, морях и океанах много лет. Общеизвестно, что человек на 70 % состоит из воды. По этой причине ухудшается качество питьевой воды, страдают водные жители нашей планеты, уменьшается количество безопасных для купания пляжей, морепродукты становятся более опасными при их употреблении. Поэтому состояние вод мирового океана напрямую отражается на качестве нашей жизни и здоровье.

Бытовые моющие средства – один из крупнейших источников загрязнения поверхностных вод. Вместе со сточными водами моющие средства попадают в очистительные сооружения, которые, очистив сточные воды, выпускают их в поверхностные воды. Однако очистительные сооружения не могут полностью уничтожить вредные химические вещества, и они попадают прямо в реки и озера.

Одним из вредных компонентов синтетических моющих средств являются фосфаты, которые, попадая в водоемы, приводят к бурному развитию водорослей. Эти водоросли ухудшают питьевые качества воды, придают ей различные запахи и вкусы. Загрязнение питьевой воды фосфатами приводит к прерыванию беременности и врожденным травмам, к развитию и размножению в организме раковых клеток, а также повышению заболеваемости и снижению продолжительности жизни. Во многих европейских странах использование фосфатов запрещено законом уже более 10-20 лет.

Другим вредным компонентом СМС, способным нанести вред окружающей среде и здоровью человека, являются анионные поверхностно-активные вещества (А-ПАВ). Даже при небольших концентрациях А-ПАВ у человека могут вызывать нарушения иммунитета, аллергию, поражение мозга, печени, почек, легких. ПАВ способны накапливаться в органах и этому способствуют фосфаты, т.к. они усиливают проникновение ПАВ через кожу и способствуют накоплению этих веществ на волокнах тканей.

Наиболее эффективным и экономичным методом очистки сточных вод является биохимический метод, позволяющий разложить органические вещества CMC под действием ферментов, производимых бактериями и другими микроорганизмами.

Для массового производства и потребления CMC необходимо применять такие ПАВ и другие моющие вещества, которые были бы подвержены сравнительно быстрому и полному их распаду.

Средства для мытья посуды постоянно попадают в еду с вымытой посудой, даже если мы по несколько раз омываем ее проточной водой.

Покупая товары бытовой химии необходимо ознакомиться с составом, т.к. в них могут оказаться химические вещества, которые могут принести большой вредорганизму.

Большая часть таких веществ давно запрещена в европейских странах, но в Казахстане и в большинстве стран СНГ эти вещества всё ещё есть в составепродукции.

224

«АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАТТЫ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРМЕН ЛАСТАНУЫ»

Ануар Гаухар Ғылыми жетекші: Шимшиков Б.Е.

Gaukhar.anuar@tele2.com

Бүгінгі күні тaбиғaт лacтaнyынaн экoлoгиялық дaғдapыcқa aлып кeлeтiн бacты фaктopлapдың бipi

– қaлaлapдың шapyaшылық-тұpмыcтық әpeкeтi бoлып тaбылaды. Өндipic пeн xaлық caнының өcyi тұpмыcтық қaлдық көлeмiнiң cөзciз apтyын тyғызaды. Ocыдaн қaлдықтapды caнaлы түpдe қaйтa өңдey мәceлeci тyындaйтыны бeлгiлi.

Қaзipгi тaңдa Aлмaты қaлacының қaтты тұpмыcтық қaлдықтapының шығapылyы, жинaлyы жәнe oның caлдapы жeтe тaлдayды қaжeт eтeдi. Бip мexaнизмi peтiндe әлeyмeттiк фaктop жәнe мeмлeкeттiк құpылымдapдың қaтыcyы бoлып oтыp. Тacтaлғaн қoқыcпeн бiз тaбиғaтты лacтaп coл apқылы дeнcayлыққa зиян кeлтipeмiз. Oғaн мыcaл peтiндe, плacтик бөтeлкeнi кeлтipe aлaмыз, oның ыдыpay yaқыты 100 жылдaн acaды. Плacтиктiң бұл түpiн жaғy apқылы пoлиэтилeнтepeфтaлaт түзiлeдi, oл тoпыpaқтa ыдыpaмaй жинaқтaлaтын yлы зaттapды (диoкcин) бөлeді, ocыдaн бapып тipi aғзaлapдың coзылмaлы yлaнyын тyындaтaды. Плacтик бөтeлкeлep мeн пaкeттep тиay өзeндepiндe қaлқып aғып жүpгeнiн көpiп тe жүpмiз. Экoлoгтap әлi күнгe дeйiн плacтикaлық қoқыcтapдың флopa мeн фayнaғa тигiзep қayiптiлiгiн aйтып кeлeдi. Дeгeнмeн, ғaлымдap мұндaй «жacыpын лacтaнy» үpдici әлдeқaйдa мaңызды мәceлe eкeндiгiн aйтyдa.

Aлмaты қaлaлық экoлoгия дeпapтaмeнтiнiң мәлiмeтi бoйыншa, oблыc ayмaғынa жыл caйын 800 мың тoннaғa жaқын тұpмыcтық қaтты қaлдық шығapылaды. Қaзaқcтaн ayмaғындa 22 млpд. тoннaдaн acтaм жинaқтaлғaн өнepкәciптiк жәнe тұpмыcтық, coның iшiндe 6,7 млpд. тoннa cұйық жәнe yытты қaлдықтapды өңдey жәнe caқтay өткip экoлoгиялық мәceлeлepдiң бipiнe aйнaлып oтыp. Жыл caйын ocы caн миллapдтapғa apтa oтыpып, aдaмның дeнcayлығынa тiкeлeй төнeтiн қaтepдi apттыpып oтыpғaны cөзciз.

Oл қaлдықтapдың 95% ҚP тaбиғaт қopғay жәнe caнитapлық зaңнaмacы тaлaптapынa cәйкec кeлмeйтiн aшық қoқыcтapғa шығapылып қoймaлaнaтындығымeн түciндipiлeдi. Oлapды opнaлacтыpy мeн жaйлacтыpy қopшaғaн opтaғa әcep eтy жoбacын қoлдaнбacтaн жәнe oғaн бaғa бepмecтeн жүзeгe acыpылyдa. ҚP қaлдықтapдың нeбapы 5% ғaнa кәдeгe жapaтy нeмece жaғyғa ұшыpaтылyдa. Тұpмыcтық қaлдықтapдың қopшaғaн opтaғa зиянды әcepiн aзaйтy нeмece бoлдыpмay үшiн oлapды мiндeттi түpдe жiктeyгe, тoптacтыpyғa тypa кeлeдi.

«Тазалық саулық кепілі ,саулық байлық кепілі» деген қазақ ,қазіргі таңда осы даналық сөздің мағынасын ұмытқандаймыз.

Әлемдегі жетекші елдердің тәжірибесі көрсеткендей, бұл проблеманы оңтайлы шешуге толық мүмкіндік бар. Мәселен, Швейцарияда әрбір тұрғын қоқысты сұрыптап төгуге міндетті: шыныны шыныға, металды металға, қағазды қағазға. Соның нәтижесінде, шыны сауыттардың 90 пайызы, қағаз өнімдерінің үштен бірі қайта өңдеуге пайдаланылады. Осыдан келіп, Швейцария мен Сингапур сияқты елдер әлемдегі экологиялық ең таза мемлекеттердің қатарында есептеледі.

«Қоқыс қалауын тапса–кіріс әкеледі».Осы ұранмен,қоқыстарды қайта өңдеу, қоршаған ортаға әсерін азайту бойынша жұмыстарды жүргізу еліміздің әр азаматының міндеті болып табылады.

АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ АТМОСФЕРАСЫНА АВТОТРАНСПОРТТАРДАН ШЫҒАРЫЛАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Байтугелова Р.

Vipp777@mail.ru

Урбандалған Алматы территориясының атмосфера бассейінінің негізгі ластаушы көзі ретінде автотронспорттың әсер ету дәрежесі анық. Осыған орай, қаладағы соңғы бес жыл көлеміндегі автокөліктердің сандық көрсеткіші талданып, оның динамикалық өзгерісі анықталды.Қала ауасының ластану тенденциясының ауытқуы қарастырылып, ауа бассейнінің ластану дәрежесінің автотранспортқа тәуелділігі бағаланды. Алматы қаласының ауа бассейні қатты ластанған және көптеген химиялық қосылыстардың ШРК мөлшерінен бірнеше есе асып кеткен. Атмосфераның химиялық құрамы әрине, жыл мезгілдері мен тәулік бойынша өзгеріп отырады. Мысалы, әрбір автокөлік жылына 4 тонна ауа жұтып, 800 кг көміртегі оксидін, 40 кг азот оксидін және 200 кг-дай әртүрлі көмірсутектерді атмосфераға бөледі.

225

Мұнда отынның толық және жартылай жанған өнімдері - көмірсутектер болады. Яғни, транспорт моторының жай айналымда, жылдамдық алар кезде және кептелісте тұрғанда қоршаған ортаға көмірсутектер көп бөлінеді. Осындай жағдайда отын толық жанбайды да, лас ауа 10 есе көп бөлінеді. Қалыпты жағдайда қозғалтқыштан бөлінетін газдың құрамында С02 - 2,7% болса, жылдамдықты түсірген жағдайда - С02 3,9%-ға, ал жай қозғалған кезде - 6,9% дейін көбейеді. Бұл токсинді заттар жанармайдың сапасына байланысты болғандықтан, қалалық автожанармай станциялырында нормаға сайкес емес. Жалпы Алматы территориясында 46 қалалық ұйым басқарылатын 180 автожанармай станциялар торабы бар, Мұнай базасынан АКҚ -ке дейнгі мұнай өнімдерін сақтау, транспорттау және реализациясындағы қадағалаудың төмен болуынан, сапасы төмендеп жатыр. Нашар жанармай көліктің двигателіне ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаға да кері әсерін тигізіп отыр.

Алматы қаласында атмосфераны ластаудың 20% жеке секторлар мен жылу энергетикалық жүйелердің еншісіне тисе, 80% - автокөліктердің еншісінде. Қоршаған ортаға жанусыз қалған көмірсутектері мен олардың толық жанбауынан шыққан өнімдердің мөлшері бензинмен жүретін автокөліктерде дизельді автокөліктерге қарағанда анағұрлым көп.Автокөліктердің қоршаған ортаға жағымсыз әсерін төмендету - тұрақты қоғам құрудың маңызды шарты. Сондықтан қазіргі танда жанармайды аз жұмсайтын автокөліктер үлгілері жасалып, бензинді сұйылтылған газға алмастыру, бензиннің орнына мал азықтық (қызылша, жүгері) өсімдік майларын пайдалану қолға алынуда.

АТМОСФЕРАЛЫҚ ЛАСТАНУ МЕН БАЙЛАНЫСТЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАҒАЛАУ

Балкыбек Ж.Р.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қаласы e-mail: asilova007@mail.ru

Атмосфера (ауа ортасы) екі аспектілермен бағаланады:

1)климат және оның табиғи себептерге байланысты, сондай-ақ антропогенді (макроклимат) әсерлерге және нақты жобаның (микроклимат) әсерінен мүмкін болатынөзгерістері;

2)атмосфераның ластануы.

Ең алдымен атмосфераның ластануы кешенді көрсеткіштерінің біреуімен бағаланады: атмосфераның ластану дәрежесі, атмосфераның ыдыратушы қабілеті және т.б. Содан соң осы ауданда атмосфераның ластану деңгейі бағаланады.Климаттық-метеорологиялық ерекшеліктері мен атмосфераның ластануы жөніндегі қорытынды тұжырымдамасы ең алдымен жергілікті Гидрометео қызметтеріне, санитарлы-эпидемиологиялық қызметтердің мәліметтеріне және Мемлекеттік экологиялық комитетінің арнайы аналитикалық инспекциясына сүйенеді. Жобаланатын обьектінің атмосферасына нақты лақтырылған қалдықтар туралы алынған мәліметтері мен бағалары негізінде атмосфераның, арнайы компьютерлік бағдарламаларын («Эколог», «Кепіл», «Эфир» және т.б.) пайдаланумен, жобалық бағалары есептелінеді.Атмосфераның ластану дәрежесін бағалау критерийі ластаушы заттардың шекті рауалды концентрациясы (ШРК) болып табылады. Ауадағы ластаушы заттардың (ЛЗ) өлшенген немесе есептелінген концентрациялары ШЖК-мен салыстырылады, және осыған орай атмосфераның ластануы ШРК мөлшерінде өлшенеді.[4].

Атмосферадағы ЛЗ-дың концентрациясын олардың атмосфераға лақтырылатын қалдықтарымен шатыстырмау қажет. Концентрация – бұл көлем бірлігіндегі заттың массасы, ал қалдық – уақыт бірлігінде келіп түскен заттың массасы. Қалдық атмосфера ластануының критерийі бола алмайды, өйткені ауаның ластануы тек қалдық мөлшеріне ғана емес, сондай-ақ бірқатар факторларға да (метеопараметрлері, қалдық көзінің биіктігі және т.б.) тәуелді болып келеді.Атмосфераның ластануын болжамды түрде бағалау қоршаған ортаға әсерді бағалауды ң басқа да бөлімдерінде

Атмосфераның ластаушы көздерінің оңтайлы орындарын бағалаудың критерийі атмосфералық ауаның ыдыратушы қоры болып есептеледі.

226

РАЗРАБОТКА ПРОЕКТА ОЦЕНКИ ВОЗДЕЙСТВИЯ НА ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ РУДОПРОЯВЛЕНИЯ «КОПТАС-СЕВЕРНЫЙ» КАРАГАНДИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Бахытжанова Д., под руководством Зубова О. А.

Казахский национальный университет имени аль-Фараби

e-mail: dikosya_b@mail.ru

Внастоящее время практически вся территория Республики Казахстан характеризуется дестабилизированной экологической ситуацией. В Карагандинской области, также относящейся к экологически неблагополучным регионам, развиты горнодобывающая, металлургическая, легкая и пищевая отрасли промышленности. Для улучшения состояния природных компонентов важно осуществлять оценку воздействия на окружающую среду предприятий, находящихся в области.

Целью работы является оценка воздействия предприятия «Коптас-Северный» в Карагандинской области на окружающую природную среду.

Задачами исследования являются: определение основных закономерностей локализации и условий залегания оруденения, разработка мер по сохранению природных ресурсов и предотвращению ухудшения качества воды продуктивного водоносного горизонта.

Участок работ расположен в юго-восточной части Сарысу-Тенизского поднятия на территории Улытауского района Карагандинской области.

Основным видом разведочных работ на участке «Коптас-Северный» является механическое колонковое бурение поисково-разведочных скважин. Анализ результатов геологоразведочных работ, проведенных в пределах участка «Коптас-Северный», позволяет сделать вывод о том, что перспективы в доизучении строения рудных тел и перспективы распространенности оруденения на глубину и по площади далеко не исчерпаны, и, следовательно, рудное поле в целом недоразведано.

Для предотвращения загрязнения водных ресурсов при оценочных работах на участке КоптасСеверный предлагается осуществлять заправку спецтехники и автотранспорта при жестком соблюдении соответствующих норм и правил, исключающих загрязнение грунтовых вод.

Вобязательном порядке должна осуществляться засыпка канав и зумпфов в соответствии с требованиями техники безопасности для сохранения природного ландшафта. В связи с тем, что канавы одиночные, то есть расположены на значительном расстоянии друг от друга, их засыпку необходимо производить вручную. В последнюю очередь предполагается укладка почвеннорастительного слоя.

Втехнологическом процессе проектируемого предприятия не используются вещества и препараты, представляющие опасность для флоры и фауны. Согласно исследованию памятники культуры, санатории, зоны отдыха, медицинские учреждения, особо охраняемые природные территории в районе проведения работ отсутствуют.

Анализ результатов работ, проведенных в пределах участка «Коптас-Северный», позволяет сделать вывод о том, что экологическое состояние территории планируемого размещения объектов месторождения можно оценить, в основном, как удовлетворительное.

Планируемые места размещения объектов и сооружений, технические и технологические решения, разработанный комплекс организационных и природоохранных мероприятий в целом, обеспечивают достаточную экологическую безопасность, минимизируют степень воздействия разведочных работ на окружающую среду и социальную сферу. Последствия возможных аварийных ситуаций будут носить ограниченный и локальный характер и не приведут к катастрофическим и необратимым изменениям в природной среде.

227

ЗДОРОВЬЕ НАСЕЛЕНИЯ И ПРОБЛЕМЫ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ АТЫРАУСКОЙ ОБЛАСТИ

Габбасова А.К Научный руководитель Солодова Е.В

Атырауская область aishat_09_96@mail.ru

Атырауская область находится в пределах Прикаспийской низменности, на Западе Казахстана. Климат в регионе резко континентальный, засушливый. Лето сухое,

продолжительное, жаркое со средней температурой июля +24 +25 С°; зима малоснежная, холодная, со средней температура января — 8-11 С°. Территория занимает площадь в 118,6 тыс. кв. км (4,35% от общей площади страны), средняя плотность населения – 4,5 чел. на 1 кв. км. Область наряду с богатствами Каспийского моря располагает крупными запасами нефти и газа, бората, калийных и натриевых солей. Наибольший удельный вес в структуре промышленного производства занимает добыча сырой нефти и попутного газа, перегонка нефти, производство и распределение электроэнергии. Создается база для устойчивого развития: улучшения социальной инфраструктуры, увеличения технического и танкерного флотов, создания новых рабочих мест, обучения кадров, привлечения к работам максимального количества местных подрядчиков, поставщиков материалов, товаров и услуг. В то же время, Атырауская область занимает особое место среди регионов и зон экологического бедствия Казахстана. Экологическая ситуация в регионе формируется под влиянием природно-климатических и антропогенных факторов, важнейшими из которых являются подъем уровня Каспийского моря и бурное развитие нефтегазовой отрасли промышленности. Большая часть населения Атырауской области контактирует с нефтью и продуктами её переработки, а также с другими токсическими и канцерогенными химическими веществами, оказывающими негативное воздействие, как на среду обитания, так и на профессиональные группы населения и местных жителей. На фоне существующих экологических и социальных проблем отрицательное влияние загрязнителей на организм человека может возрастать многократно. В этой связи необходимо углубленное комплексное научное исследование состояния здоровья населения региона и разработка целенаправленных профилактических мероприятий с учетом характерных для данной зоны неблагоприятных факторов окружающей среды.

Одним из индикаторов общественного здоровья являются показатели заболеваемости. Они более тонко отражают воздействие различных факторов окружающей среды на здоровье человека.

Всвязи с этим рассмотрены состояния окружающей среды и здоровья населения.

В2011 г. по данным РГП «Казгидромет» в г.Атырау отмечается низкий уровень загрязнения атмосферного воздуха [4, 5]. Индекс загрязнения атмосферы (ИЗА5) составил 3,3 и характеризуется

как «низкий». Средняя концентрация диоксида азота составила 1,8 ПДК. Концентрации взвешенных веществ, диоксида серы, оксида углерода, сероводорода и аммиака находились в пределах гигиенических нормативов. В 2011 г. в сравнении с 2000 г. уровень загрязнения атмосферного воздуха в городе Атырау значительно, понизился. Случаев высокого и экстремально высокого загрязнения атмосферного воздуха не зарегистрировано. Уровень первичной заболеваемости за 20002011 годы по области хотя и увеличился с 30909,2 до 31953,3 случая на 100 тыс. населения, его уровень ниже общереспубликанского показателя в 1,76 раза. В структуре ее ведущими являются болезни органов дыхания, болезни крови и кроветворных органов, болезни системы кровообращения, болезни органов пищеварения и болезни мочеполовой системы. Наряду с этим, заболеваемость туберкулезом в области остается на высоком уровне – 107,5 на 100 тыс. человек, что выше республиканского показателя на 19,4%.

ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ СЫНАППЕН ЛАСТАНУЫ

Ғабдуллақызы Асылай asikow997@mail.ru

Қазіргі кезде ауыр металдардың қоршаған ортаға таралуы тек табиғи жағдайда ғана емес, сонымен қатар антропогенді жолмен де қарқынды түрде жүруде. Олардыңқатарынаөндірісқалдықтары, тау-кенөндірісі, транспорт, түстіжәнеқара металл өндіру, құрамындаауырметалдаркездесетінтыңайтқыштардыретсізпайдалану, жылу-электрорталықтары (ЖЭО)

228

Немесе жалпы урбанизацияны жатқызуға болады. Көптеген ауыр металдар, олардың ішінде сынап улы заттардың қатарына жатады. Олартірі организмдерде жинақталып, ұзақ уақыт бойы сақтала алады және аккумуляцияланған у ретінде әсер етеді. Бұл заттардың тірі организмдердегі концентрациясы қоршаған ортадағы концентрациясынан 100-1000 есежоғары. Қазіргі таңдағы көп қолданыстағы энергия үнемдейтін шамдардың бізге әкелетін зиянын қарастырдық. Энергия үнемдеуші шамдардың қоршаған ортаға, денсаулыққа әкелер зиянын көпшілік біле бермейді, білседе істен шыққан шамдарды арнаулы орындарға өткізбейді.Люминесцентті энергия үнемдейтін шамдардың әдеттегі қолданылып жүрген шамдарға қарағанда үлкен айырмашылықтары бар. Біріншіден, тоқ көзін 5 есе үнемді жұмсайды, екіншіден жұмыс істеу уақыты 20 есе ұзақ. Бірақ, бұл энергия үнемдеуші шамдардың бір үлкен кемшілігі, шыны іші сынап буымен толтырылған. Әрине, ол шамдарды қолданғанда ағзаға әкелер ешқандай зияны жоқ, бірақ ол сынатын болса немесе істен шығып қоқыс жәшігіне лақтырылса, онда шынысы сынып, сынап буы ауаға тарайды. Сынап буы қауіпті улы заттардың жіктелуінде «А» тобына жатады, яғни өте улы зат. Сынап буы иіссіз зат, концентрациясы небәрі 0,25 мг/м3сынап буы бар ауамен тыныс алған кезде, сынап буы өкпеде қалып

қойып, сонда жиналады.

Сынаптың ауадағы ең жоғарғы мүмкін концентрациясы 0,0003 мг/м3 болса, ал энергия үнемдеуші шамдардағы сынап мөлшері 1-70 мг дейін болады. Егер Қазақстан да, басқа дамыған елдер сияқты, энергия үнемдеуші шамдарға көшетін болса және энергия үнемдейтін орындар көбейсе (мысалы, былтыр Шымкент қаласында энергия үнемдейтін өндіріс орны ашылғанын есепке алатын болсақ), онда сынаптың ауадағы мөлшері қанша есе өсетінін байқау қиын емес.Сонымен қатар ауыр металдарды талдау барысында біз Тараз қаласында орналасқан «Энерджи-Тараз» мекемесінің жылдық атқаратын жұмысына назар аудардық, мекеме басшысымен сауалнама жүргіздік. Мекеме 2013-2016 жыл арасында сынапты утилизациялау жұмыстарын бастаған, бірақ 6 ай ғана жұмыс істеп одан әрі қарай қаржылық жағдайға байланысты жұмыстарын тоқтатқан. Жұмыс барысында жинақталған сынаптар арнайы қоқыска тасталынады оның құрамында сынап жоқ өйткені, сынапты тартып алатын арнай аппарат бар, ал 1-2 тонна лампадан сынап аз мөлшерде шығады. Олар болса қазір мекемеде арнайы жерде сақталып тұр.Соның арқасында 2016 жылдық ластану статистикасы төмендеген. Қазіргі уақытта люминационндық лампаларды Қазақстанда ешқандай мекеме өндірмейді, бізге келетін люминациондық лампалар Украинадан, Польшадан, Голландиядан келеді. Мекеме қазіргі. Қазіргі таңда Қазақстанда сынабы бар приборларды өңдейтін орындар өте аз. Мысалы, Алматы қаласында сынабы бар приборларды, шамдарды қабылдап, өңдейтін екі-ақ орын бар. Бұл мәселеге тек экологтар ғана бас қатырмай, энергия үнемдеуші шамдарды шығаратын өндіріс орындары да атсалысса екен.

ӨЗЕН КЕН ОРНЫНЫҢ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАНЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ ТАЗАРТА АЛУ ҚАБІЛЕТІН АНЫҚТАУ

Демесинова Ж.К., Оразбаев А.Е. жетекшілігімен

Әл-Фараби ат. Қазақ ұлттық университеті

demesinova.zhansaya@mail.ru

Қазіргі таңда қоршаған ортаның басты ластаушы көздері - мұнай және мұнай өнімдері болып табылады. Қазақстан үшін басты мәселелердің бірі болып саналатын табиғи экожүйелерді ластаушы аймақтардың біріне Каспий теңізі жағалауында орналасқан әлемдегі ең терең мұнай кен орыны, Өзен мұнай кеніші жатады. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластану флора мен фаунаның, биоценоз құрамының өзгеруіне ең бірінші себептердің бірі. Мұнайдың улылық дәрежесі олардың химиялық құрамының мөлшерімен, әсіресе ұшқыш ароматты көмірсутектердің (толуол, ксилол, бензол) құрамымен анықталады. Белгілі бір аймақтағы экожүйенің ластануын кешенді зерттеу - біздің жағдайымызда Теңіз өңірі атмосфералық ауасының интенсивті антропогендік ластануға душар болған өндірістік аймақтағы ауаның ластану дәрежесін уақыт және кеңістік бойынша бақылауды, ластануға байланысты қосымша мәліметтерді жинауды қарастыратын, қоршаған ортаның ластануын жан - жақты талдау болыптабылады.

Кез келген географиялық ауданның атмосфералық-гигиеналық жағдайы ауаға тасталған ластағыш заттардың мөлшерімен ғана анықталмайды, сонымен қатар атмосфералық ауаның өзін-өзі тазарта алу қабілеті ескерілуі тиіс. Атмосфералық ауаның өзін-өзі тазарту қабілетін анықтаудың бірнеше түрлері бар. Бұлардың барлығы зерттеліп отырған ауданның атмосферасының өзін-өзі тазартуына ықпал

229

жасайтын факторлар (жауын-шашындар, күшті жел, найзағайлар) және атмосфералық ауаның ластануын күшейтетін факторларға (желсіздіктер, әлсіз желдер, инверсиялар, тұмандар) сүйене отырып анықталады. Мөлшерінің аз болуына байланысты жауын-шашындар және найзағайлар атмосфераның өзін-өзі тазарту факторы ретінде өтпелі мезгілдерді санамағанда зерттеліп отырған ауданға байқаларлықтай әсер етпейді.

Желдер ластағыш заттардың атмосферада таралуына және себілуіне айтарлықтай әсер етеді. Ластағыш заттардың жинақталуы желдің әлсіреп желсіз күндерге ауысуында байқалады. Дегенмен, осы уақытта атмосфера қабаттарында жанған шығарындылардың себілуі күшейеді. Егер осы уақытта инверсия байқалса, онда шыгарындылардың көтерілуіне кедергі келтіретін «төбе» қалыптасып, жердегі ластағыштардың концентрациясының тез жоғарылауына алып келеді. Сонымен қатар атмосфералық ауаның ластану деңгейіне тұмандардың да әсері бар. Тұман тамшылары атмосфераның жақын қабаттарымен қоса жоғары қабаттағы күшті ластағыштарды да жұтып алады. Бұл өз кезегінде тұман қабаттарындағы химиялық қоспалардың жоғарылауына және тұманның үстіндегі химиялық қоспалардың азаюына алып келеді.

Атмосфералық ауаның өзін-өзі тазарту қабілетін климаттық ерекшеліктеріне қарай отырып, АЛП (ПЗА)-атмосфераның ластану потенциалы қолданылады. Қазақстан Республикасының гидрометеорологиялық институтының Қазақстан Республикасының территориялық аудандастыруы бойынша зерттеуінде Өзен кен орыны 3-ші потенциалды ауа ластану зонасына жатады.

Қорыта келгенде аталған зонада жылдың барлық мезгілінде жел жылдамдығы 0-4 м/с 500 м биіктікте 20-30%-ды құрайды. Өзен кен орыны орналасқан зона өндірістік ластағыштардан атмосфераның өзіндік тазаруына өте ыңғайлы аудан болып табылады. Бұған желдің жоғары жылдамдығы, желсіз күндердің аз болуы атмосферада зиянды ластағыштардың таралуына жағдай жасайды. Талдау жүргізу барысында табиғи коэффициенттер қарастырылып, олардың көрсеткіштері есепке алынды.

ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР

Еделбаева Т.Ә., Ердесбай А.Н. жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: tomiris_edelbaeva@mail.ru

Зерттеу тақырыбының мақсаты: қалалық деңгейдегі демгорафиялық үдерістерді зерттеу, халық денсаулығының жай-күйі және экологиялық жағдай, олардың арасындағы байланысты дәлелдеу.

Зерттеу объектісі: Астана қаласы Жұмысты орындау үшін келесідей міндеттер қойылды: 1)Қоршаған орта туралы Халықаралық

конференциялар спикерлері материалдарын оқып үйрену; 2) экологиялық және медициналықдемографиялық ахуалдың жай-күйін көрсететін статистикалық деректерді жинау.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Астана қаласының халық тығыздығы1239 адам/км². Соңғы деректер бойынша, яғни 2018 жылдың 1 ақпанына халық саны – 1 032 475 адам. 2016 жылы туу көрсеткіші 24,39%, ал өлім-жітім көрсеткіші 2015жылы 6,00%, ал 2016жылы 6,14% болған.Бұл аймақ экологиялық тұрғыдан жоғары осалдығымен және халыққа ыңғайсыздықпен сипатталады. Үздіксіз техногенді әсер ету жағдайында Астана қаласы қолайсыз медико-экологиялық жағдайға байланысты назар тартады. Қазіргі заманғы табиғатты пайдалану Астана қаласының бүгінгі таңда өте жағымсыз экологиялық өзгерістер туындап, ол жергілікті халықтың денсаулығына кері әсерін тигізуде.

Менің бұл тақырыпты таңдағаным кездейсоқ емес, өйткені қазір, XXI ғасырдың басыадам экологиясы, қоршаған ортаның жай-күйі және халық денсаулығының жағдайы ерекше маңызға ие болған кез. Бұл әр түрлі факторлар мен адам денсаулығының жай-күйі арасындағы объективті қарымқатынасты анықтау мен халықтың және жеке денсаулықтың бұзылуына олардың үлесін анықтауға мүмкіндік береді. Өз кезегінде, денсаулығымыз сыни экологиялық жағдайдағы дамып жатқан демографиялық жағдайды анықтайды.

230