41

тазартқанымен, ол жер беті мен жер үсті суларын түрлі химиялық заттармен ластайды. Әрине, жауын-шашынның химиялық құрамы мен шөгінділердегі ластаушы заттарды зерттеуге ғылыми қоғамдастық соңғы кездері көп көңіл бөлуде. Атмосфераның ластануының көрсеткіші болатын атмосфералық жауын-шашынның химиялық құрамына бақылау жасау, сондай-ақ қыс кезінде атмосфераның өңірлік ластануын бағалау, ластаушы заттардың жауын-шашындармен бірге түсуі мен олардың жаһандық, аймақтық, солтүстік жарты шарда, жергілікті масштабтағы трансшекаралық тасымалдануын модельдеу метеорологиялық орталықтардың негізгі міндеттері болып табылады /1/.

Қазақстанда жауын-шашынға сынама алу және олардың химиялық құрамын анықтау 50 жыл бойы жалғасуда. Атмосфералық жауын-шашынның жай-күйіне бақылаулар “Қазгидромет” орталығында Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым бағдарламасына сәйкес жүргізіледі және келесі ластаушы заттардың: аниондар - сульфаттар, хлоридтер, нитраттар; катиондар - аммоний, натрий, калий, кальций, магний; ауыр металдар - қорғасын, жез, кадмий, күшәла; қышқылдық және меншікті электр өткізгіштігі сынамалары анықталады. Сонымен қатар, ластаушы заттардың сапанын анықтаудің негізгі талаптары болып шаруашылық және ауыз суы мен коммуналды-тұрғылықты қолданыстағы су қоймаларын ластайтын заттардың шектік мүмкіндік концентрация мөлшері (ШМК) анықталады /2-3/.

Зерттеу ауданы: Қазақстанның шығыс өңірлері бойынша (Өскемен, Риддер, Семей және Үлкен Нарын) жауын-шашынның 2000-2016 жылдар аралығындағы айлық мәліметтері.

Шығыс Қазақстанда жауын-шашындардың жылдық жүрісінде қарастырылған Өскемен, Семей, Риддер және Үлкен Нарын станцияларындағы ең көп байқалған жауын-шашын мөлшері Риддер қаласында 2016 жылы 795,1 мм байқалған. Қалған жылдары жауын-шашын мөлшері бірқалыпты таралған. Жауын-шашынның аз мөлшері Семей станциясына сәйкес келген 2008 жылы 64,3 мм болған. Бұл станциялардың орографиялық орналасу жағдайына байланысты. Есептеулер нәтижесінде жауын-шашынның химиялық құрамының жылдық жүрісінде жауын-шашындағы барлық ластанған заттар ШМК-дан аспаған, тек Риддер және Өскемен станцияларында кадмий мөлшері ШМК-дан асқаны белгілі болды. Себебі, бұл станцияларда қара және түсті металлургия өнеркәсіптері және зауыттар орналасқан. Жауын-шашынның кеңістіктік таралуында иондардың ең жоғары концентрациясы Өскемен станциясында 2005 жылы сәуір айында тіркелген және иондардың жалпы сомасы 1031,5 мкг/л, ал жауын-шашын мөлшері 65,7 мм құраған. Нәтижесінде ластаушы заттардың концентрациясы жауын-шашын мөлшеріне жиі байланысты болып келетіні анықталды және синоптикалық жағдайы бойынша, Шығыс Қазақстанда сәуір айында антициклон тұрақталып, жауыншашынның ұзақ уақыт жаумауы әсерінен ауадағы ластаушы заттардың шоғырлануына септігін тигізгені анықталды.

ПОГОДНЫЕ УСЛОВИЯ, ПРИВОДЯЩИЕ К ФОРМИРОВАНИЮ СЕЛЕВЫХ ЯВЛЕНИЙ В АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Кисебаев Д.К.

Казахский Национальный Университет им.аль-Фараби email: daulet-ktl@mail.ru

Рассмотрены синоптические условия формирования селевых потоков на Юго-Востоке Казахстана. Для изучения погоды были взяты семь случаев выпадения сильных осадков в предгорной и горной зонах Алматинской области, приведших к образованию селевых явлений (7-30.06.2003 г., 23.07.2003 г., 07.06.2006 г., 06.07.2006 г., 26-27.07.2007, 21.06.2010 г. 21.07.2013, МАЙ-ИЮНЬ 2016, 23-24.05. 2017 г.). Для анализа естественно-синоптических периодов были использованы индексы форм циркуляции атмосферы по классификации А.Л.Каца-Г.М.Бондаря (зональная, западная, центральная, смешанная, восточная).

Цель. Анализ циркуляционных условий с учетом синоптических процессов, которые привели к выпадению сильных осадков в горах Иле Алатау с последующим развитием паводков, селевые и оползневых явлений.

23 мая 2015 год на карте «Анализ приземный за 00 ч» СГВ (Среднегринвичского времени) глубокий циклон (с центром в районе Омска атм. давление Р = 995 гПа), прослеживался над Западной Сибирью, средним и южным Уралом. Другой частный циклон (Р=1000 гПа) находился в районе северных морей. С циклоном были связаны две фронтальные системы: арктическая и свежеарктическая. Холодный участок арктического фронта проходил через Карагандинскую и крайне восточные районы Кызылординской области. Над югом Казахстана прослеживалась волна, вблизи

101

которой отмечались кратковременные дожди, грозы. Свежеарктический холодный фронт проходил от Екатеринбурга и южнее Самары до северо-западной районов Казахстана. Относительно теплые воздушные массы располагались в районе Москвы. (затем поменяв знак на теплый уходил в Москву). В тыл арктическому фронту на южные и юго-восточные районы республики перемещался антициклон вторжения с районов Туркмении и юго-запада Казахстана. На карте АТ500 ось барической ложбины была направлена с севера на юг (с районов моря Лаптевых на Каспий), и высотный гребень на территорию Жамбылской и Алматинской области. За счет ярко выраженной меридиональности в тропосфере, в переднюю часть антициклона происходил дополнительный подток холодноговоздуха.

Юго-восточные районы республики находились в зоне расходимости изогипс. Под влиянием передней части высотной ложбины на территорию Алматинкой области поступал теплый и влажный воздух. Высотно-фронтальная зона (ВФЗ) была направлена со Скандинавии на Поволжье и Казахстан. Над югом и юго-востоком республики в передней части ложбины, в юго-западном потоке скорость достигала 40..60 км/ч. В тыловой части ложбины над западным Казахстаном направление ВФЗ было с северо-запада, и скорость в потоке была значительной до 80 км/ч. Юго-западное направление потока обеспечивало адвекцию теплого воздуха на юго-восточные районы Казахстана, а северо-западный ветер в тыловой части ложбины - значительную адвекцию холода до 100С (если отрицательная температура, то указывают минус) и влажного воздуха. Таким образом, двухсторонняя адвекция привела к обострению арктического холодного фронта над этими районами. Произошло увеличение градиентов давления, увеличились контрасты температур. В зоне арктического холодного фронта изменение геопотенциала составил 9…11 гПа/ 500 км, воздух до высоты 9 км был влажный. На ОТ500/1000 ложбина холода, располагалась над севером ЕТР и северо-западомКазахстана.

При прохождении контрастного холодного фронта по юго-востоку республики во второй половине дня началась активная термическая конвекция за счет дневного прогрева и особенностей орографии (горный рельеф местности). Так, например температура воздуха повысилась на 1-3 градуса, ее среднесуточные значения в верхней зоне гор составили 9 -14оС тепла (выше нормы на 5-6 градусов), в низкогорье от 16 до 21оС тепла (около и выше нормы до 3 градусов). Высота нулевой изотермы в 06 часов 23 мая 2017 г. (по данным Казгидромета) – 4753 м над уровнем моря. Эти факторы привели к формированию кучево-дождевых облаков большой вертикальной мощности, которые вызвали выпадение сильных и очень сильных грозовых дождей в предгорных и горных районах Жамбылской и Алматинской областей.

Рассмотрим аэросиноптический процесс, при котором днем 23 и ночью 24 июня 2015 год на юге Жамбылской и Алматинской областей прошли очень сильные ливневые дожди, повлекшие за собой в результате локального ливня в бассейне р. Талгар формирование селевого паводка.

Результаты. Проанализировав данные мы можем, сказать, что циркуляционные условия с учетом синоптических процессов, приведщих к процессу формирования селевых явлений в Алматинской области являются в основном смешанный (количество дней) и восточный (количество дней и в какой месяц) типы циркуляции атмосферы по Кацу-Бондарю, а синоптическими процессами являлись западное и северо-западное вторжения (и что в этом случае происходит? Чем отличаются циркуляции С и В от западного и северо-западного вторжения?)

Это информация о последствиях чрезвычайных ситуаций. Ты обозначил цель анализа синоптических процессов, поэтому в тезисах необходимо отразить главные результаты анализа, а остальные сопутствующие аспекты в докладе или статье. Подробно описать процессы циркуляции и их особенности, а не последствия.

Исходя из информационных данных Талгарского ПЭО ГУ «Казселезащита» 23.05.2017 г. в 22час. 40 мин. в Талгарском районе в результате выпадения значительных и интенсивных осадков (до 45 мм) произошел селевой паводок по р.Котур-булак и образовался склоновый сток, в результате чего на а/д г.Талгар-Бесагаш (на 5-6 км) произошел подмыв автодорожногополотна.

По информации Талгарского ПЭО ГУ «Казселезащита» 24.05.2017 г. произошел повторный сход оползня на горе Верблюд. Оползневой массой перекрыт ирригационный канал, в результате вода пошла в дачный поселок. Отселены жители близлежащих дачных домов расположенных в зоне риска на случае возможного повторного схода оползня.

По информации ГУ «Казселезащита» 24 мая 2017 г. проведено обследование совместно с РОЧС Талгарского района по бассейну реки Котырбулак. В результате выпадения значительных и интенсивных осадков в бассейне реки Котырбулак сложилась оползне-опасная обстановка, по правому борту ущелья сошло 18 оползней с различными объемами, частично перекрыв автодорогу. На 6 км автодороги в ложбине на правом борту сформировался небольшой селевой выброс, который завалил автодорогу грязекаменной массой.

102

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖАУЫН-ШАШЫН ЛАСТАНУЫНЫҢ КЕҢІСТІКТІК-УАҚЫТТЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРІ

Қозыке Т.А Жумалипов А.Р. жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті e-mail: kta.trln@gmail.com

Қазіргі таңда атмосфераға жыл сайын миллиардтаған тонна ластаушы заттардың тасталымдары жасалуда оның ішінде Қазақстан өнеркәсібі мен транспорттық саласы да үлес қосуда. Бұл тасталымдар жыл сайын өсуде.

Қазақстанның ауа бассейінің ластануына ерекше әсер ететін көрші елдерден және алыс шетелдерден келетін ластаушы заттардың трансшекаралық тасымалы. Сәйкесінше, ластаушылардың кейбір бөлігі Қазақстаннан басқа елдердің территориясына тасымалдануы мүмкін.

Жоғарыда аталғандай атмосфера ластануы жаһандық мәселе. Жауыншашын климат құраушы негізгі факторлардың бірі болып табылады. Ал оның ластануы қазіргі таңда жоғарғы дәрежеде белең алуда. Ал соның салдарынан атмосерадан түсетін атмосералық жауыншашындар да ластануда. Бұл өз кезегінде бірбірімен тығыз байланысты биосфераға, гидросфераға, атмосфераға өзінің кері әсерін тигізуде.

Осы орайда Қазақстан Республикасы территориясында жауын-шашын ластануының кеңістіктікуақыттық өзгерістерін қарастыру өзекті болып отыр. Себебі, қандай мәселе болса да оны шешу үшін біз ол жайлы білуіміз қажет. Біздің елімізде атмосфералық жауыншашынның ластануын келесі бағыттарда қарастыру:

-жауыншашын мөлшері көп немесе аз болуы оның ластану дәрежесіне байланысынанықтау;

-қарастырып отқан өңірлерде ластаушытасталым көздерімен жауыншашынның ластану дәрежісінің байланысын анықтау;

-жауыншашынның ластануы еліміздің территориясы бойынша таралуерекшеліктері;

-әрбір облыс бойынша жауыншашынның ластануының ерекшеліктері, облыс бойынша теңіз деңгейінен биік және төмен нүктелерінде ластану мөлшеріайырмашылықтары;

-таулы биік аудандағы жауыншашынның ластануына талдау жасау, себебі таулы аудандарда бізде жауын – шашын мөлшері жоғарыболады;

-жауыншашынның ластануының уақыттық жүрісі қандай екенін, тенденция мен трендын анықтау;

-жауыншашындағы ластаушы заттар құрамына талдау жүргізе отырып, ол заттардың сол өңірдегі ластаушы көздерден немесе шығу тегі басқа ластаушы көздерден келуін анықтау арқылы трансшекаралық ластануды қарастыру.

Жоғарыда аталған барлық мәселелерді кеңқұрылымды түрде қарастыра келе Қазақстан Республикасы территориясында жауын-шашын ластануының кеңістіктік-уақыттық өзгерістеріне толық әрі жүйелі талдау жасап, қорытынды баға беру.

БЕТКЕЙ СУЛАРЫНЫҢ ЛАСТАНУЫНДА АТМОСФЕРАЛЫҚ ЖАУЫН-ШАШЫННЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫНЫҢ РӨЛІ

А.С. Мадибеков1, М.С. Құрманова2

1ТОО «География Институты» Гидрохимия және экотоксикология лабораториясының меңгерушісі, г.ғ.к. Алматы, Казақстан

2 әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистранты, «Метеорология мамандығы», кафедра «Метеорология және гидрология», Алматы, Казақстан

E-mail: madibekov@mail.ru, meruert.kurmanova@mail.ru

Қазіргі таңда атмосфералық жауын-шашынның химиялық құрамы өзекті тақырыптардың бірі болғандықтан кеңінен талқылануда. Атмосфералық жауын-шашын беткей және жер асты суларының түзілуінің негізгі факторы болып табылады. Атмосфералық су химиялық тұрғыда аз зерттелген.

103

Кейбiр улы заттектер мұхиттарда жыл бойы сақталып, теңiз фаунасына және адамдар денсаулығына қауiп туғызады.

Беткей суларының ластануында жауын-шашынның химиялық құрамының рөлі қарастырылып отырған аймақтағы ауыл шаруашылығына және адам қызметінің басқа да салаларына қолайсыз әсер етуі болып табылады. Беткей суларының ластануы адам шаруашылығы мен қажеттілігіне байланысты өнеркәсіп орындарының жұмысының артуымен және т.б. себептер салдарынан 20 ғасырмен салыстырғанда казіргі таңда айтарлықтай көлемде өсіп келеді. Сондықтан беткей суларының ластану шамасын бағалауда жауын-шашынның химиялық құрамының өткен уақыттағы, қазіргі таңдағы және болшақтағы сипатын білу бағалауда, болжауда және іс-шаралар қолдануда маңызды болып табылады. Беткей суларының ластануында жауын-шашынның химиялық құрамының рөлін бағалау метеорология және гидрология салаларының өзекті мәселесі болыптабылады.

Биосфера мен адам әрекетінің негізгі ортасы атмосфералқ ауа. Анторогендік әрекеттің нәтижесінде аэрозольдер және атмосфераға тасталынатын газдар эмиссиясың көлемі өндірістік және ғылыми-техникалық революцияның кезеңінде ұлғайды. Көптеген ластаушы заттар атмосфераға түскенде фотохимиялық және химиялық процесстерге ұшырайды. Осы химиялық трансформация өнімдері жауын-шашынмен бірге атмосферадан жер бетіне түседі. Жылына гидросфераны ластайтын антропогендiк ластағыштардың жалпы массасы 15 млрд. тоннағa жетiп отыр. Субъектiлерiнiң iшiнде ең көп ластанатын көзге өзендердi жатқызyға болады, себебi орта есеппен олардағы ластағыштардың концентрациясы 400 мг/л жетiп отыр. Сонымен қатар, өзендер теңiздер мен мұхиттарды ластайтын ең күштi фактор болып табылады. ЮНЕСКО деректерi бойынша (1991 ж.) жыл сайын өзендердiң суымен 325 млн. т темip, 2,5 млн. т қорғасын, 7 млн. т фосфор теңізгетүседi.

Геохимияда атмосфералық жауын-шашынның химиялық құрамын зерттеу атмосфера мен жер беті және теңіз арасындағы тұздық алмасуды сипаттайды. Атмосфералық жауын-шашынның химиялық құрамын білу санитарлық-гигиеналық мақсаттарға, өндірістік аудандардағы ауа ластану дйін білу үшінде қажет. ДМҰ бағдарламасына сәйкес жауын-шашын сынамасынан: аниондар – сульфаттар, хлоридтер, нитраттар; катиондар – аммоний, натрий, калий, кальций, магний; ауыр металлдар – қорғасын, мыс, кадмий, мышьяк, қышқылдық және үлесті электрөткізгітік анықталады. Атмосфералық жауын-шашынның химиялық құрамын бағалауда ластаушы заттардың шектікϨ ϼ Ҝдік концентрациясы (ШМК) мәні қолданылады. Ластаушы заттардың трансшекаралық тасымалдануы және олардың жауынмен жер бетіне түсіп ластауын бағалауда, мұндай тасымалдануды жаһандық, жартышарлық, регионалдық, локалдық тұрғыда модельдеу жақын маңдағы Батыс және Шығыс метеорологиялық орталықтарының басты мақсаты.

СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДА ҚАРЛЫ БОРАНДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖАҒДАЙЛАРЫ

Мұсабек Б.Н.

Ғылыми жетекшісі г.ғ.к., аға оқытушы: Жексенбаева А.К.

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: mussabek_bayan@mail.ru

Қарлы боран– күшті және әлсіз желдің қар жамылғысын төселме беткейден ұшыру кезінде немесе көтеру нәтижесінде қалыптасатын атмосфералық құбылыс /1/.

Қарлы боранның ұзақ уақытқа тасымалдануы қардың артық қорына, дефляция мүмкіндігіне, желдің күші мен ұзақтығына байланысты. Қарлы боранның нәтижесінде қар басушылық әсерінен автомобиль, темір жол қатынастары және ұшақтардың ұшып қонуы қиындап, қауіпті жағдайлар туады. Күшті борандар телеграф және телефонды байланысты үзіп, жұмыс істеуіне кедергі туғызады. Сондай-ақ егістікке көктемде еріп, ылғалға айналатын қарды, сай салаға ұшырып әкетеді. Сондықтан қазіргі таңда қарлы боранды жете зерттеп, олардың пайда болуы мен қалыптасуын метеорологиялық тұрғыдан зерттеу, болашақ метеоролог мамандардың арасында өзекті мәселе болып табылады /2/.

Зерттеу ауданы: Солтүстік Қазақстан облысындағы Благовещенка, Явленка, Володарское, Рузаевка станциялары бойынша қарлы борандардың 2005-2016 жылдар аралығындағы мәліметтері.

Қарлы боранның режиміне жергілікті жердің рельефі мен микроклиматтық ерекшеліктері өте көп әсер етеді. Қазақстанның әртүрлі аудандарында қарлы боран болатын күндердің орташа саны біркелкі емес. Солтүстік Қазақстан облысында қыстың тұрақтылығына, ұзақтығына және желдің

104

режиміне байланысты қарлы боран болатын күндер саны көп байқалады, орта есеппен 25 күннен 40 күнге дейін созылатын қарлы борандар болады /3/. Зерттеу нәтижесінде қарлы борандардың орташа күндер саны 2005-2016 жылдар аралығында қаңтар-ақпан айларында басым байқалған. Благовещенка станциясында қарлы борандар байқалған ең көп орташа күндер саны 2007 жылы 46 күнді құраған.

Қазақстан территориясының ашық аймақтарында – далалы, шөлейтті зоналарында қарлы боран ұзаққа созылады. Әсіресе, ол республиканың солтүстік батысындағы ұсақ шоқыларға тән /4/. Қарлы борандардың орташа ұзақтығы 0-3 сағат аралықтарында жоғары (20-89 сағат); ал градациялар өскен сайын орташа ұзақтығы төмендеген; соңғы жылдары 36 сағаттан асатын қарлы борандар байқалған. Ең ұзақ қарлы борандар Благовещенка станциясында 2011 жылы 20-23 қаңтар аралығында тіркеліп, 57 сағатқа созылған. Қарлы борандардың ең ұзақ байқалған мерзімінде жел жылдамдығы 6-20 м/с, оңтүстік-батыс бағыттағы желдер басым болған. Ауа температурасы минус 10,5-21,5оC, ауа ылғалдылығы 75-90 % аралығында, метеорологиялық көріну қашықтығы 2,0-10 км аралықта байқалған.

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАНДА ЖЫЛЫ МЕЗГІЛДЕГІ ЖАУЫН-ШАШЫНДАРДЫҢ КӨПЖЫЛДЫҚ ТАРАЛУ ДИНАМИКАСЫ

Перепис А.Е.

Ғылыми жетекшісі г.ғ.к., аға оқытушы Жексенбаева А.К.

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті aika_07.09@mail.ru

Қазақстан жоғарғы таулы аймақтарын санамағанда, жауынмен аз қамтылған аймаққа жатады. Қазақстанның орографиялық және климаттық жағдайы әртүрлі болғандықтан, жауынның аймақ бойынша таралуы біркелкі емес /1/. А.И. Воейковтың еңбектерінде жауын–шашын жүрісінің өзгерісі жергілікті жердің мезгілдік буланушылық жүрісіне байланысты екені көрсетілген. Сонымен қатар, атмосфералық жауын-шашынның максимумының өзгерісіне макроциркуляция әсер етеді /2/. Жауыншашындардың режимін зерттеу ежелден география ғылымының өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл метеорологиялық шаманың өзгеруі адамзатқа және оны қоршаған ортаға пайдалы да, кері әсерін тигізуі мүмкін, себебі, атмосфералық жауын-шашындар географиялық қабықтың ажырамайтын компоненті ретінде жер беті күйіне, сонымен қатар өмір жағдайына және адамның шаруашылық әрекетіне тікелей әсер етеді.

Ғылыми жұмыста Шығыс Қазақстан территориясы бойынша атмосфералық жауыншашындардың жылы мезгілдегі 1973-2015 жылдар аралығындағы көпжылдық таралу динамикасы берілген. Жүргізілген зерттеу жұмыстарына сәйкес, Шығыс Қазақстан территориясының Аягөз, Зайсан, Өскемен, Семей станцияларында 1973-2015 жылдар аралығындағы жауын-шашындардың жылдық мөлшерін көпжылдық мәліметтермен салыстыру барысында 16-23 мм-ге кемігені және теріс таңбалы аномалиялар жағдайлар санының басым болғаны анықталды.

Жауын-шашындардың нақты мәндері мен көпжылдық мәндерінің қатынасын 100 %-ға көбейту арқылы, жауын-шашынның нормадан ауытқуын есептей келе, 1973-2015 жылдар аралығындағы жауын-шашындардың жылы мерзімдегі экстремалды тапшы және аса ылғалды жылдары анықталды. Экстремалды тапшы жылдар (106 жағдай) саны экстремалды аса ылғалды жылдар санынан (65 жағдай) басым болған.

М.X. Байдал зерттеулері бойынша, Қазақстан территориясында атмосфералық жауын–шашынның аймақтық сипатта таралуы мен циркуляцияның үш түрінің (Е, С және Ш) схемасының арасында нақты байланыс бар /3/. Соған байланысты жауын-шашынның экстремалды тапшы және аса ылғалды жылдарында циркуляция формасын анықтау үшін М.Х. Байдал индекстері қолданылды. 1973-2015 жылдар аралығындағы жауын-шашындардың жылы мерзімдегі экстремалды тапшы жылдары батыссібір түрінің С циркуляциясы күндер саны (551) басым байқалған; ал экстремалды ылғалды жылдарында да батыс-сібір түрінің С циркуляциясы күндер саны (249) мен ауыспалы мерзімдерде шығыс-еуропалық түрініңЕ циркуляциясы күндер саны (255) көпбайқалған.

1973-2015 жылдар аралығындағы жылы мерзімдегі қарқынды жауын-шашындардың синоптикалық жағдайларын талдау барысында 2015 жылдың 14 маусым күні Өскемен, Аягөз және Зайсан станцияларында 6-7 мм, Семей станциясында 25 мм (айлық нормасы 32 мм) жауын жауғаны анықталды. Мұндай жауын-шашын мөлшерінің нормадан тыс жоғары болуы, сол аймақта суық фронттың өтуімен және суық батыс енудің келуімен сипатталады.

105

БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА ШАҢДЫ ДАУЫЛДАРДЫҢ КЕҢІСТІКТІК-УАҚЫТТЫҚ ТАРАЛУЫ

Райқұл А.

Ғылыми жетекшісі г.ғ.к., аға оқытушы: Жексенбаева А.К.

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: aika.rar@mail.ru

Шаңды дауыл – шөл, шөлейт және жыртылған даладатопырақтың немесе құмның жел арқылы тасымалдануы. Жылдамдығы секундына 10 м-ден асатын, күшті желмен көтерілетін, қалыңдығы 100 м-ден асатын, атмосфера қабатына енген шаң-тозаңдар ағыны – шаңды дауылдарға жатқызылады. Шаңды дауылдар көп жағдайда жаз мезгілінде байқалады. Оңтүстiк аудандарда қыста да бақыланады. Себебі бұл аумақта жауын-шашын түсуі аз болып келеді. Жауын-шашын болмаған жағдайда төселме бет қатады да, желмен жоғары көтеріледі. Шаңды дауылдардың жер бетiнен көтерiлуiне негiзгi себеп болып құм мен шаңнан жел арқылы құралатын турбуленттiк болып табылады /1/.

Шаңды дауылдар әсерінен жер, топырақ құнарсызданады (дефляция процесі), өсімдіктерді шаң басып, оларды бүлінуге ұшыратады. Шаңды дауылдар құмның көшуіне себеп болады. Шаңды дауылдардың күштілігі желдің жылдамдығына, топырақ түріне және оның ылғалдылығына, атмосфералық қысымның жоғары-төмендігіне байланысты болады. Атмосфералық қысым аз, төмен аудандарда шаңды дауылдар жиі болады. Жел режимі де шаңды дауылды туғызатын метереологиялық факторлардың бірі/2/.

Қазақстанның дала зонасында орташа есеппен жылына 20-38 күн шаңды дауыл байқалcа, Республиканың батыс және оңтүстігінде құмды шөлдерде, Балқаш көлінің оңтүстігінде шаңды дауылдар 55-60 күн болады/3-4/.

Зерттеу ауданы: Қазақстанның батыс өңірлері бойынша (Форт-Шевченко, Уил, Аққұдық, Сам, Үштаған, Атырау, Ақтөбе, Чапаев, Калмыково станциялары) шаңды дауылдың көпжылдық және 2005-2017 жылдар аралығындағы мәліметтері.

Шаңды дауылдардың көпжылдық мәліметтері бойынша байқалған орташа күндер саны Шалқар станциясында ең көп (60,5 күн) байқалса, 2005-2017 жылдар аралығында - Үштаған станциясында (55,0 күн) тіркелген. Әртүрлі ұзақтықтағы шаңды дауылдардың қайталанушылығы көбінесе наурыз-сәуір айларында 5,5-10,4 сағат ұзақтықта байқалатыны анықталды. Ең ұзақ уақытқа (42 сағат) созылған шаңды дауылдар 2013 жылдың сәуір айының 22-24 аралығында Атырау облысындағы Үштаған станциясында тіркелген. Бұл шаңды дауыл кезіндегі метеорологиялық шамалардың жүрісі келесідей болған: ауа температурасы 8,0-18,4 С аралығында; ылғалдылықтың мәні 50-86 % аралығында өзгерген; желдің бағыты шаңды дауыл басталған кезде солтүстік-батыс бағытта болса, уақыт өте солтүстік-солтүстік-батыс бағытқа өзгерді және басым жел батыс бағытта соққан. Жел жылдамдығының төменгі мәндері (7 м/с) түнгі уақытта тіркелсе, күндіз жел жылдамдығы жоғары мәндерді (10 м/с) көрсеткен. Сонымен қатар ең ұзақ шаңды дауылдар кезіндегі синоптикалық жағдайлар қарастырылды. Нәтижесінде шаңды дауылды тудырушы негізгі процестер болып, осы аймақтан суық фронттың өтуі және жауын-шашынсыз ауа райының орнығуытабылады.

НЕБЛАГОПРИЯТНЫЕ МЕТЕОРОЛОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ В РАЙОНЕ МЕСТОРОЖДЕНИЯ КАШАГАН

Рысалиева Л.С.

Казахский национальный университет имени аль-Фараби e-mail: marchoctmay@gmail.com

Абстракт: Изучены неблагоприятные метеорологические условия в районе месторождения Кашаган и дана предварительная оценка их влияния на загрязнение атмосферного воздуха.

Ключевые слова: неблагоприятные метеорологические условия, повторяемость туманов, загрязнение атмосферного воздуха, инверсии, осадки, слабый ветер, загрязняющиевещества.

Неблагоприятные метеорологические условия (НМУ) для рассеивания примесей загрязняющих веществ (ЗВ) в приземном слое воздуха характеризуют кратковременное сочетание

106

метеорологических факторов (штиль, слабый ветер, туман, инверсия и атмосферные осадки). Которые в свою очередь способствуют повышению концентрации ЗВ в приземном слое воздуха. Актуальность изучения НМУ для загрязнения воздуха в районах нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности заключается в том, что все продукты сгорания углеводородного сырья оказывают неблагоприятное воздействие на все живые организмы. В ходе работы было выявлено, что из общего объема выбросов основную долю в загрязнение воздуха Атырауской области, составляют предприятия нефтегазодобывающей и нефтеперерабатывающей отрасли производства. Так за период 20132015 гг. наибольшее значение выбросов ЗВ исходящих от стационарных источников был зарегистрирован в 2014 г. (160,6 тыс. т.), в 2013 г. (138,4 тыс. т.), а в

2015 г. (109,8 тыс. т.).

Врезультате выполненного анализа за 2013-2015гг. по двум МС (Атырау и Ганюшкино), было выявлено то, что самым неблагоприятным периодом для рассеивания примесей является холодный период 2014 г. Так как в 2014 году по МС Атырау наблюдались наибольшие повторяемости рассматриваемых явлений и наименьшее количество выпавших осадков: повторяемость туманов (8 %), слабого ветра (51 %), инверсий (70 %) и наименьшее количество осадков (234 мм). Также в этот год наблюдаются наибольшие выбросы ЗВ за период 2013 – 2015 гг. со значением 160,6 тыс.тонн.

Также был рассмотрен благоприятный период для рассеивания примесей (теплый период 2015 г.). Так в 2015 г. наблюдаются: повторяемость туманов (7 %), слабого ветра (51 %), инверсий (64 %) количество осадков (537 мм). Так как 2015 г. является благоприятным для рассеивания примесей и наблюдаются наименьшие выбросы примесей за период 2013 – 2015 гг. (109,8 тыс. тонн).

Вкачестве примера была рассмотрена синоптическая ситуация декабря 2014 года, характеризующийся повышенным уровнем концентрации основных загрязняющих веществ в изучаемом районе. Особенности синоптического анализа показывают нам, то что в этот месяц над рассматриваемым районом наблюдается антициклогенез, который характеризует антициклоническую погоду. В этот месяц: повторяемость тумана на МС Атырау достигла значения 35 %, а МС Ганюшкино 26 %, слабого ветра на МС Атырау (45 %), а на МС Ганюшкино (25 %), сумма выпавших осадков на МС Атырау (17 мм, что является ниже нормы), на МС Ганюшкино (13 мм), повторяемость инверсий (93 %).

Данное исследование проведено под научным руководством д.г.н., профессора Сальникова В.Г.

АТМОСФЕРАЛЫҚ ЖАУЫН-ШАШЫННЫҢ ҚЫШҚЫЛДЫҒЫН ЗЕРТТЕУ

Сейпішова А.А Ғылыми жетекшісі: г.ғ.к.,аға оқытушы Мадибеков А.С.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті guwka@bk.ru

Атмосфералық жауын-шашын деп - жер бетіне атмосферадан түсетін су тамшылары мен мұз кристалдарын айтады.Белгілі бір жағдайларға байланысты бұлттардан жауын-шашындар, яғни мөлшері ірі тамшылар мен кристалдар жауады. Олардың ішіндегі ең маңыздылары жаңбыр мен қар болып табылады. Түскен жауын-шашынның мөлшері горизонталь бетке жиналған су қабатының миллиметрмен өлшенген қалыңдығымен анықталады.

Атмосфераның ластану деңгейін үздіксіз бақылаудан басқа қосымша әдістер қолданылады. Атмосфераның ластану деңгейін зерттеудің қосымша әдістері:атмосфералық жауын-шашын сынамаларын алу және талдау;қардағы, топырақтағы және өсімдік жамылғысындағы зиянды заттардың құрамын анықтау. Бұл мәліметтер процесі жүретін жауын-шашын және жауын-шашын болмаған кездегі құрғақ заттар түсетін, бұлт түзілетін, газ алмасу процесі жүретін атмосфера қабатының ластануын сипаттайды.

Теңіз жағалауында атмосфералық жауын-шашынның құрамында теңіз тектес иондардың көптігін күтуге болады. Атмосфералық жауыншашынның құрамынатеңіздің әсер ету деңгейі атмосфераның жалпы айналысына, ауа массаларының траекториясына, олардың теңіз үстіндегі қозғалыс ұзақтығына, теңіз тұзының атмосфераға түсуіне әсер ететін табиғат жағдайларына тәуелді болуы тиіс /3/.

Атмосфералық жауын-шашын және қар жамылғысы жай-күйіне бақылаулар Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым(ДМҰ) бағдарламасына сәйкес жүргізіледі. Жауын-шашын және қар сынамаларында мыналар:

1) аниондар (сульфаттар, хлоридтер, нитраттар);

107

2)катиондар(аммоний, натрий, калий, кальций, магний);

3)микроэлементер (қорғасын, жез, кадмий, күшәла);

4)қышқылдығы (рН);

5)меншікті электр өткізгіштігі анықталады;

Республика аумағында атмосфералық жауын-шашын үшін бақылаулар күнделікті 45 метеостансада жүргізіледі.

Aтмосфералық жауын-шашын мониторингі - атмосфераның ластануын көрсетушілерге қызмет ететін атмосфералық жауын-шашынның химиялық құрамын, сонымен қатар қыс кезеңіндегі аймақтық ластануды бағалау үшін қар қабатындағы заттар мен елді-мекендерден және өндірістік нысандардан тарайтын ластау заттарының тарау ареалын бақылау жүйесі. Aтмосфералық жауыншашын мониторингісі негізінде атмосферадағы химиялық айналым және қышқыл жаңбырлардың пайда болуын қарастырамыз. Aтмосфералық ауадан ластаушы заттардың жауын-шашынмен кезекті шайылуы қышқылды қосылыстардың ph мәні жаңбыр тамшыларының жер бетіне түсуіне әкеліп соғады (яғни, қыщқыл жаңбырлары). Және қалаларда атмосфералық ауаның күкірт пен азот тотықтарымен жедел ластануы қышқылды жаңбырлардың көбеюінен әкеледі. Қышқылды жаңбырлар ауада топырақ пен шөптерге шөккен бір қатар металдардың ерігіштігін арттырады және олардың улы (жылжымалы) түрлерінің пайда болуына ықпал жасайды.

Қазіргі кезде өнеркәсіп өндірістері ауаны газ тәрізді және қатты қоспалардан басқа жылу шығындыларымен, электр магнитті өрістермен ультракүлгін, инфрақызыл, жарық және радиоактивті сәулелермен, басқа да көптеген физикалық факторлармен ластайды.

Aтмосферада тұрақты түрде химиялық құрамы және пайда болған жолдары әр түрлі шаң немесе тозаң деп аталатын қатты бөлшектер болады. Aтмосфералық шаңға отын жанғанда түзілетін, оттықтан шығарылған газдармен бірге негізінен ұсақ бөлшектер түрінде әкелінетін көміртектің сутекпен конгломератын, күйені, күлді жатқызуға болады. Kүйе негізінде жоғары дисперсті, улылығы төмен, 90-95 % көміртек бөлшегінен тұратын қатты заттек. Kүйенің адсорбциялық қабілеті өте жоғары болғандықтан, ауыр сутектерін, әсіресе бензапиренді өз бойына сіңіріп адамның денсаулығына қауіптілік тудырады.

Атмосфералық жауыншашынның қышқылдануын зерттеу өте кең құрылымды, өте күрделі процесс екенін көріп отырмыз. Себебі, бұл процесске теңіз, мұхит, түгел су айдындары, атмосфералық циркуляция, су циркуляциясы, өндіріс орындары, кез келген қоршаған ортаға әсері бар антропогендік және табиғи факторлар, төселме беткей және т.б қатысады. Сәйкесінше жауыншашын ластануы жоғарыда аталған әрбір құраушыға әсер етеді. Демек түгел гидро, лито, био сфераларға, яғни Жердің құрамындағы барлық сфераларға тікелей әсері бар. . Осы себепті жауыншашынқышқылдығын зерттеп, оның дәрежесін анықтауды алдағы уақытта жоспарлапотырмыз.

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚЫС АЙЛАРЫНЫҢ БИОКЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Смагулова А.Б., Нысанбаева А.С. жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: smagulova_akmaral@mail.ru

Ауа райы мен климат әрбір адамның денсаулығы мен өмір сүру жағдайына үздіксіз әсер етіп отыратын табиғи фактор болып табылады. Соңғы жылдары көптеген елдерде атмосфера ауасы және ауыз судың ластануы сияқты индустриялық дәуірдің факторларына байланысты климат пен ауа райы жағдайларының өзгерістері, адам денсаулығы мен өмірі әсеріне ерекше назар аударылып, зерттелуде. Биоклиматтық көрсеткіштердің белгілі бір аймақта табиғи ортасының қолайлылығы туралы көптеген ғалымдар өз еңбектірінде зерттеген. Аумақты биоклиматикалық бағалау қоғамдық денсаулық және демалысты жоспарлауда пайдалы болып отыр /1/.

Бұл жұмыста Шығыс Қазақстанның қыс айларының биоклиматтық жағдайын бағалау негізгі мақсаты болып табылады. Зерттеу барысында Шығыс Қазақстанның алты метеостанцияның мәліметтері 2005-2015жж алынды.

Отандық және шетелдік тәжірибеде ауа райы жағдайларында қолайлылық деңгейі биометриялық индекстердің көмегімен жиі бағаланады, ол адамның қоршаған ортасының жай-күйін бағалаудың жанама көрсеткіштері болып табылады, физикалық тұрғыдан оның жылулық сипаттамаларын сипаттайды /2/. Жоғары температура мен адамға тәуелді ауаның өзгеруінің әсері эквивалентті

108

температурасының желдік-суықтық индексін (WCET) тиімді мөлшерін пайдалана отырып зерттелуі ұсынылады, сонымен қатар Бодман (S) бойынша суық маусымның биоклиматтық көрсеткіші, яғни қатаң қыстардың байқалуын бағалау қарастырылады.

Эквивалентті температурасының желдік-суықтық индексі ауа-райы өзгерістерінің қатаңдығын, яғни бір мезетте адамға аяз мен желдің оған әсерінің субъективті сезімін көрсетеді.

Суық мезгілге рекреациялық бағалау үшін Бодман бойынша ауа райының қатаңдық индексі анықталған. Бодман бойынша суық маусымның биоклиматтық көрсеткіші адам денесінің салқындауы немесе үсуі және тыныс алу жолдарына ерекше әсерін тигізетін төмен ауа райы температурасы мен желдің жылдамдығы арқылы сипатталады /3/.

Шығыс Қазақстанның биоклиматтық көрсеткіштерді суық маусымға талдай келе, желдік-суықтық индекс мәндері -11-14 ºC аралығында өзгерген, яғни бұл қолайлылық деңгейі бойынша қалапты суық және суық мәндеріне сәйкес келеді. Ал Бодман бойынша қатаңдық индексі 2-3 аралығында байқалған, бұл қыстың қалыпты қатаң болғандығын көрсетеді. Жалпы алғанда келтірілген талдау бойынша Шығыс Қазақстанның биоклиматтық жағдайында қатаң қыстардың байқалуы қалыпты деңгейде болған.

ТУМАНЫ И УСЛОВИЯ ИХ ВОЗНИКНОВЕНИЯ В ЗАПАДНОМ КАЗАХСТАНЕ

Сыздыкова Д.Д.

Казахский национальный университет имени аль-Фараби e-mail: daiana_Syzdykova@mail.ru

Аннотация: Работа посвящена изучению основных характеристик тумана и синоптических условий их возникновения на территории Западного Казахстана за период с 2010-2015 года.

Ключевые слова: туман, среднее и наибольшее число дней с туманом, продолжительность с туманом, повторяемость с туманом, число дней с туманом различной видимости, повторяемость тумана при различной температуре.

С конца двадцатого века зафиксировано значительное изменение климата. Изначально его рассматривали как глобальное потепление климата, но в результате проведенных исследований было определено, что потепление носит весьма сложный характер и включает все компоненты климатической системы. Одним из таких компонентов является туман – помутнение приземного слоя воздуха из-за наличия в нем взвешенных капель воды, ледяных кристаллов или их смеси, при котором в воздухе ощущается сырость, а горизонтальная видимость становится менее 1 км. Туманы оказывают влияние на многие стороны деятельности человека и относятся к опасным атмосферным явлениям.

Согласно проведенному анализу по пяти метеорологическим станциям (Актобе, Уил, Уральск, Ганюшкино и Форт-Шевченко) за период с 2010-2015 гг. было определено, что максимальное число дней с туманом с сентября по май отмечается на МС Ганюшкино (14,8 дней). Наблюдаемый максимум на МС Ганюшкино связан с расположением Каспийского моря, благодаря которому увеличивается испаряемость. В холодное полугодие туманы колеблются в пределах от 1 до 14 дней, а в сентябре, апреле и мае находятся в диапазоне от 1 до 3 дней. Это свидетельствует о том, что на данной территории имеет место зимний максимумтуманообразования.

К числу существенных режимных характеристик тумана следует отнести их устойчивость во времени. Самый продолжительный туман зафиксирован на МС Уил в ноябре, который длился более суток. На всех остальных станциях отмечаются туманы продолжительностью менее трех часов.

Не менее важной статистической характеристикой туманов является их повторяемость. В период с октября по март повторяемость с туманом изменяется в пределах от 2,5-37 процентов, а в сентябре, апреле и мае повторяемость изменяется от 1,3-17,5 процентов.

Туманы чаще всего возникают при температуре от 0,1-50С (МС Ганюшкино29 случаев и МС Уил-22 случая). Кроме того, достаточно большое количество туманов было отмечено при температуре от 5,1-100С (МС Ганюшкино19 случаев).

На территории Западного Казахстана туманы сильной видимости (менее 50 м) не наблюдались. Наибольшее число дней с туманом умеренной видимости (50-500 м) отмечается на МС Ганюшкино в ноябре (13 дней) и декабре (10 дней). Туманы слабой видимости имеют место преимущественно на МС Ганюшкино в ноябре (9 дней) и декабре (6 дней)

В результате детального изучения синоптических условий возникновения тумана был рассмотрен самый продолжительный туман (более 15 часов), который образовался вследствие нахождения рассматриваемого района в зоне теплого участка фронтальной системы.

109

Данное исследование проведено под научным руководством к.г.н., доцент Полякова С.Е.

ЖАСАНДЫ ЖЕР СЕРІКТЕРІ МӘЛІМЕТТЕРІ БОЙЫНША БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА КҮН РАДИАЦИЯСЫНЫҢ ТАРАЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Турашов Ш.Е.

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті email: shyngys_turashov@mail.ru

Күн радиациясы жер бетінде, атмосферада, гидросферада дамитын түгелдей дерлік табиғи процесстердің энергия көзі болып табылады. Сол себепті негізгі климат қалыптастырушы факторлардың бірі болып саналады.

Жұмыстың мақсаты Жасанды жер серіктері мәліметтері бойынша Батыс Қазақстанда күн радиациясының таралу ерекшеліктерін анықтау болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін Жалпы Батыс Қазақстан аумағы бойынша күн радиациясы таралуының мәліметтер базасы жинақталады, жинақталған мәліметтер базасы негізінде Батыс Қазақстан аумағы бойынша күн радиациясының климаттық таралуы қарастырылады, ЖЖС-нің мәліметтері және жер беті метеорологиялық станцияларының мәліметтерінің климаттық сипаттамалары салыстырылады. Жасанды жер серігі бойынша жер бетіне келетін күн радиациясының мәліметтері негізінде Батыс Қазақстанда күн радиациясының таралу карталары құрастырылып климаттық сипаттамалары талданады.

Бұл салада зерттеу жүргізген бірнеше ғалымдар бар. Жалпы Қазақстан бойынша күн радиациясының таралу ерекшеліктерін Утешов А.С. 1959 жылы жарық көрген «Қазақстанның климаты» атты кітабында қарастырып өткен болатын. Сонымен қатар осы салада 2016 жылы Чередов В.О., Каримов А.М., Ақылбекова А.Ж. секілді ғалымдардың мақаласы «Қазақстан Республикасының ұлттық ғылым академиясының хабаршысында» жарық көрген болатын.

Жұмыстың бірінші бөлімінде Батыс Қазақстанда күн радиациясының таралуы, Соның ішінде күн шұғыласы ұзақтығының таралуы жеке қарастырылды.

Жұмыстың екінші бөлімінде ЖЖС-нің мәліметтері және жер беті метеорологиялық станцияларының мәліметтерінің климаттық сипаттамалары салыстырылды. Жұмыс барысында SARAH-E мәліметтер базасы қолданылды. Жиынтық радиацияның жүрісінде жер беті метеорологиялық станциясы мен ЖЖС мәліметтері арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ екені анықталды.

ЖЖС мәліметі мен жер беті метеорологиялық станцияларының мәліметтерін салыстырған кезде белгілі бір шамада ауытқу болады. Сондықтан жұмыс барысында стандартты ауытқуды анықтадық және стандартты ауытқу қыс айларында жоғары болатыны анықталды. Стандартты ауытқу беткейдің альбедосы мен күнсіз тәуліктер санына байланысты болады. Осы екі көрсеткіш қыс мезгілінде басым болғаны анықталды. Сонымен қатар Орал метеостанциясы және SARAH-E мәліметтері бойынша 2012-2014 жылдар аралығындағы жиынтық күн радиациясының таралуының сипаттамаларын салыстырып, олардың арасындағы корреляциялық байланыс анықталды.

Жұмыстың үшінші бөлімінде Батыс Қазақстанда жиынтық күн радиациясының жыл ішіндегі таралуы карталары тұрғызылды. Карта тұрғызу үшін QGis бағдарламасы қолданылды.

Жұмыстың соңғы бөлімінде Жасанды жер серіктері мәліметтері бойынша Батыс Қазақстанда күн энергия потенциалы анықталды. Теориялық және географиялық потенциалы үшін ArcGis бағдарламасы көмегімен карталар тұрғызылды.

Жұмысты жасау барысында келесі қортындылар шығарылды:

1)Батыс Қазақстандағы күн шұғыласының ұзақтығының жүрісінде ең минимальді мән Орал метеостанциясында байқалған, ол желтоқсан айына сәйкес келеді және 64 сағатқа тең болған. Ал максимальді мән Ырғыз метеостанциясында шілде айында тіркелген және 355 сағатқа сәйкескеледі.

2)ЖЖС-нің мәліметтері және жер беті метеорологиялық станцияларының мәліметтерінің климаттық сипаттамаларын салыстырдым.

Жиынтық күн радиациясының Орал метеостанциясындағы минимумы желтоқсан айына сәйкес келеді және ол 23,3 кВт/м²-қа тең, максимумы мамыр айында 196,4 кВт/м²-қа тең. Ал осы метеостанцияға берілген ЖЖС мәліметінде минимум желтоқсан айында тіркелген және оның мәні 16,9 кВт/м²-қа тең, максимумы шілде айында 207,5 кВт/м²-қа тең.

Теректі метеостанциясында минимум көрсеткіш желтоқсан айында байқалған және ол 31,7 кВт/м²-қа тең, ал максимум көрсеткіш шілде айында 207,2 кВт/м²-қа сәйкес келген. Осы станция үшін берілген ЖЖС мәліметтерінде минимум желтоқсанда 21,4 кВт/м²-қа тең, ал максимум мәні шілде айында тіркелген және мәні 201,9 кВт/м²-қа сәйкес келген.

Жәнібек метеорологиялық станциясында минимальді мән желтоқсан айында 23,3 кВт-қа тең, ал максимальді мән маусым-шілде айларында тіркелген және ол 199,2 кВт/м²-қа сәйкес келген. Осы

110