10. Беларусь у Першай сусветнай вайне. Нямецкая акупацыя.

10. З пачаткам вайны беларускія губерні знаходзіліся на ваенным становішчы. Летам 1915 г. вайна перакінулася на беларускія землі. Жнівеньскае наступленне немцаў разгортвалася ў кірунку Коўна – Вільня – Мінск. 3 верасня акупанты ўварваліся ў старадаўнюю сталіцу Літвы, а праз два тыдні кайзераўская кавалерыя перарэзала чыгуначную лінію Мінск – Масква ў раёне Смалявіч. І толькі цаной вялікіх намаганняў расійскай арміі ўдалося спыніць немцаў і адкінуць іх у раён азёр Свір і Нарач. Але германскае войска працягвала ўтрымліваць Заходнюю Беларусь. У жніўні Стаўка Галоўнакамандуючага была перанесена з Баранавіч у Магілёў. У кастрычніку 1915 г. нямецка-расійскі фронт стабілізаваўся па лініі Дзвінск – Браслаў – Паставы – Смаргонь – Баранавічы – Пінск. На працягу двух гадоў і пяці месяцаў ( да лютага 1918 г.) ён заставаўся нязменным і дзяліў Беларусь на дзве часткі. Тут канцэнтравалася звыш 1,5 млн расійскіх салдат і афіцэраў і каля 1 млн нямецкіх. У ліпені 1916 г. расійская армія спрабавала прарваць фронт у раёне Баранавіч, але толькі страціла 80 тыс. салдат. Асноўныя кірункі акупацыйнай палітыкі былі наступныя. У галіне эканомікі нямецкія ўлады выяўлялі зацікаўленасць у захаванні ў прыфрантавой паласе стабільных гаспадарчых структур, якія працавалі б на патрэбы вайны. Таму ніякіх перашкод у гаспадарчай дзейнасці яны імкнуліся не чыніць. Мясцовыя землеўладальнікі і гандлёва-прамысловыя прадпрымальнікі адразу ж трапілі пад прэс ваенных падаткаў, але пасля выплаты іх маглі займацца сваёй справай. Народ пакутаваў ад рэквізіцый, прымусовай працы на ваенных збудаваннях. Адступленне расійскіх войскаў у 1915 г. суправаджалася масавым бежанствам. З тэрыторыі Беларусі добраахвотна і пад прымусам выехала ў глыб Расіі каля двух мільёнаў чалавек ( пераважна праваслаўных жанчын, дзяцей і старых). У галіне палітыкі ў адпаведнасці з загадам камандуючага Усходнім фронтам фельдмаршала П. Фон Гіндэнбурга усякая палітычная дзейнасць на акупіраваных тэрытортыях забаранялася. Права на функцыяніраванне атрымалі камітэты дапамогі ахвярам вайны, якія ўзніклі яшчэ да акупацыі па ўсёй прыфрантавой паласе расійскіх войскаў. Яны былі ўпаўнаважаны выказваць уладам прапановы ад кожнай нацыі ў сацыяльнай, асветнай і культурнай галінах. У галіне культуры для ўмацавання свайго становішча ў краі акупацыйныя ўлады прынялі правіла аднолькава адносіцца да ўсіх нацый. Усім нацыянальнасцям дазвалялася культурная дзейнасць, навучанне і выданне газет на роднай мове. Такія шырокія правы беларусы атрымалі ўпершыню, хоць ва ўмовах вайны іх ажыццявіць было цяжка. Не хапала нацыянальнай інтэлігенцыі. Пры гэтым акупацыйныя ўлады больш займаліся рабаваннем беларускіх зямель, чым павышэннем культуры іх жыхароў. Усходняя частка Беларусі ўяўляла сабой прыфрантавую зону. Тут знаходзілася вялікая групоўка салдат і афіцэраў рускай арміі. З Мінскай, Магілёўскай і Віцебскай губерняў у расійскую армію было забрана 633,6 тыс. чалавек – больш за палову працаздольных мужчын. Сялянскія сем’я заставаліся без кармільцаў. Уводзілася працоўная павіннасць. Восенню 1915 г. на працы па капанню акопаў, рамонту дарог і мастоў было прыцягнута практычна ўсё працаздольнае насельцтва прыфрантавых Мінскай і Віцебскай губерняў. Дрэннае харчаванне і невыносныя ўмовы працы прыводзілі да эпідэмічных захворванняў. Вялікія ваенныя расходы, заняпад сельскай гаспадаркі выклікалі рост цэн на тавары першай неабходнасці і прадукты харчавання, рэзкае зніжэнне жыццёвага ўзроўню насельніцтва. У прыфрантавых умовах рабочы рух у Беларусі, дзе дзейнічалі законы ваеннага часу, быў нязначным па сваіх маштабах. Шырокі размах набыў сялянскі рух. Больш за палову выступленняў складалі патравы памешчыцкіх зямель і парубкі лясоў. Сяляне адмаўляліся ад выканання ваенных павіннасцей, супраціўляліся рэквізіцыям. Ваенныя паражэнні расійскай арміі выклікалі салдацкі рух, расло дэзерцірства. У 1916 г. адбылося найбуйнейшае хваляванне салдат – паўстанне на Гомельскім размеркавальным пункце. Гэтыя факты сведчылі, што армія з апоры самадзяржаўя ператваралася ў яго праціўніка. У гады Першай сусветнай вайны беларускі народ страціў 1200 тыс. чалавек.