ЛІЧЭБНІК

ЛІЧЭБНІК ЯК ЧАСЦІНА МОВЫ

Лічэбнік–гэтаразрадсамастойныхслоў,якіяназываюцьпэўнуюколь- касць аднародных прадметаў, выражаную ў цэлых ці дробавых ліках (тры клёны, тры пятыя тоны), адцягненыя лікі (два плюс чатыры) ці парадак прадметаўпрылічэнні(адзінаццатыклас).Катэгарыяльнаезначэннелічэб- нікаў–гэтазначэннедакладнайколькасці,ліку.Гэтымяныіадрозніваюцца ад слоў іншых часцін мовы, якія маюць колькаснае значэнне (напр., многа,

мала, падвоіць, удвая і інш.).

Усучаснайбеларускаймовелічэбнікіз’яўляюццасамастойнайчасцінай мовы, аднак гістарычна яны ўваходзілі ў склад назоўнікаў і прыметнікаў, якія і абумовілі граматычныя асаблівасці сучасных лічэбнікаў.

Лічэбнікяксамастойнаячасцінамовымаепэўныяграматычныякатэгорыі.Уселічэбнікіўбеларускаймове,завыключэннемдзевяноста,паўта-

ра,паўтары,паўтараста,скланяюцца,якназоўнікі(шэсць,шасці,шасцю) або як прыметнікі (шосты, шостага, шостаму, шостым).

Род маюць толькі лічэбнікі адзін, два; гэтыя лічэбнікі дапасуюцца ў родзе да назоўнікаў: адзін твор, адна казка, адно выказванне; два тамы,

дзве кнігі. У лічэбніках тысяча, мільён, мільярд род вызначаецца формай гэтых слоў (тысяч-а – жаночы род, мільён-□, мільярд-□– мужчынскі род).

Паколькілічэбнікіабазначаюцьколькасць,тоўіхпрактычнаадсутнічае катэгорыяліку,завыключэннемлічэбнікаўтысяча–тысячы,мільён–міль­ ёны, мільярд – мільярды. Форму множнага ліку мае і лічэбнік адзін, калі ён спалучаеццазмножналікавыміназоўнікамі:аднысуткі,адныакуляры,адны дзверы. У такіх выпадках форма множнага ліку абазначае адзін прадмет, г. зн. дапасаванне мае чыста фармальны характар. Падобнае выкарыстанне лічэбнікаў назіраецца і ў спалучэннях лічэбнікаў з назоўнікамі, якія ўжываюцца пераважна ў форме множнага ліку, тыпу адны боты, адны туфлі.

Для лічэбнікаў, якія абазначаюць парадак аднародных прадметаў пры лічэнні,акрамяскланення(першаясесія,першайсесіі,першуюсесію,першай сесіяй), характэрны граматычныя катэгорыі роду (другі клас, другая шко-

ла, другое дзіця) і ліку (другія класы, пятыя класы – (вучні) другіх класаў, пятых класаў).

96