Дзеясловы з індывідуальнымі асаблівасцямі формаўтварэння
Некалькі дзеясловаў у беларускай мове ўтвараюць індывідуальныя формы словазмянення і таму не адносяцца ні да аднаго з прадуктыўных ці непрадуктыўных класаў. Гэта дзеясловы есці, надаесці, даць, бегчы, быць,
дабыць, забыць, збыць, ісці, ехаць, мець, хацець.
1. Дзеясловы есці, надаесці, даць спрагаюцца наступным чынам:
Цяперашні час
Асоба |
|
адзіночны лік |
|
|
множны лік |
|
|
|
|
|
|
|
|
1-я |
е-м |
нада-ем |
да-м |
ядз-ім |
надаядз-ім |
дадз-ім |
2-я |
яс-і |
надаяс-і |
дас-і |
яс-це |
надаяс-це |
дас-це |
|
|
|
|
|
|
|
3-я |
ес-ць |
надаес-ць |
дас-ць |
яд-уць |
надаяд-уць |
дад-уць |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Прошлы час |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Род |
|
адзіночны лік |
|
|
множны лік |
|
|
|
|
|
|
|
|
м. |
еў- |
надаеў- |
даў- |
|
|
|
|
|
|
|
ел-і |
надаел-і |
дал-і |
ж. |
ел-а |
надаел-а |
дал-а |
|||
н. |
ел-а |
надаел-а |
дал-о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Загадны лад |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
адзіночны лік |
|
|
множны лік |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
^ |
^ |
^ |
^ |
^ |
^ |
^ |
еж- - |
і еш- - |
надаеш- - |
дай- - |
еж- -це |
надаеш- -це |
дай- -це |
|
|
|
|
^ |
|
|
|
|
|
|
і еш- -це |
|
|
Формы 1-й асобы множнага ліку дамо і ямо не з’яўляюцца літаратурнымі.
2.Дзеяслоўбегчыўсеасабовыяформыцяперашнягачасу,апрачаформы 3-й асобы множнага ліку, утварае па другім спражэнні. Форма 3-й асобы множнага ліку мае канчатак -уць, як у дзеясловах першага спражэння:
Цяперашні час
Асоба |
адзіночны лік |
множны лік |
|
|
|
1-я |
бяг-у |
бяж-ым |
|
|
|
2-я |
бяж-ыш |
беж-ыце |
|
|
|
3-я |
бяж-ыць |
бяг-уць |
|
|
|
201
Прошлы час
Род |
адзіночны лік |
множны лік |
м. |
^ |
|
бег- - |
|
|
ж. |
бегл-а |
бегл-і |
н. |
бегл-а |
|
|
Загадны лад |
|
|
|
|
адзіночны лік |
множны лік |
|
бяжы- |
бяжы-це |
|
3.Дзеяслоўбыцьуцяперашнімчасемаеаднуформуёсцьдляўсіхасоб.
Будучы час
Асоба |
|
адзіночны лік |
множны лік |
|
|
|
|
1-я |
|
буд-у |
будз-ем |
|
|
|
|
2-я |
|
будз-еш |
будз-еце |
|
|
|
|
3-я |
|
будз-е |
буд-уць |
|
|
|
|
|
|
Прошлы час |
|
|
|
|
|
Род |
|
адзіночны лік |
множны лік |
|
|
|
|
м. |
|
быў- |
|
|
|
|
был-і |
ж. |
|
был-а |
|
|
|
|
|
н. |
|
был-о |
|
|
|
|
|
|
|
Загадны лад |
|
|
|
||
адзіночны лік |
множны лік |
||
|
|
|
|
^ |
|
|
^ |
будзь- - |
|
будзь- -це |
|
Па гэтай жа схеме змяняюцца прыставачныя дзеясловы збыць, забыць,
дабыць, набыць і інш.
4. Дзеяслоў ісці (а таксама выйсці, найсці) формы цяперашняга часу і загаднага ладу ўтварае ад асновы ід-.
Цяперашні час
Асоба |
адзіночны лік |
множны лік |
1-я |
ід-у |
ідз-ём |
2-я |
ідз-еш |
ідз-яце |
3-я |
ідз-е |
ід-уць |
202
Прошлы час
Род |
|
адзіночны лік |
множны лік |
м. |
|
^ |
|
|
ішоў- - |
|
|
ж. |
|
ішл-а |
ішл-і |
н. |
|
ішл-о |
|
|
|
Загадны лад |
|
|
|
|
|
|
адзіночны лік |
множны лік |
|
ідзі- |
|
|
ідзі-це |
Прыставачныя дзеясловы ад ісці, калі прыстаўка заканчваецца на галосны гук, змяняюць і на й (прайсці, прыйсці); калі прыстаўка канчаецца зычным, і змяняецца на ы (сысці, узысці, падысці).
5. Дзеяслоў ехаць у цяперашнім часе мае наступныя формы:
Цяперашні час
Асоба |
адзіночны лік |
множны лік |
1-я |
ед-у |
едз-ем |
|
|
|
2-я |
едз-еш |
едз-еце |
|
|
|
3-я |
едз-е |
ед-уць |
|
Прошлы час |
|
Род |
адзіночны лік |
множны лік |
|
|
|
м. |
ехаў- |
|
ж. |
ехал-а |
ехал-і |
|
|
|
н. |
ехал-а |
|
|
|
|
|
Загадны лад |
|
|
|
|
адзіночны лік |
множны лік |
|
|
|
|
^ |
|
^ |
едзь- - |
|
едзь- -це |
6. Дзеяслоў мець мае наступныя формы:
Цяперашні час
Асоба |
адзіночны лік |
множны лік |
|
|
|
1-я |
ма-ю |
ма-ем |
|
|
|
2-я |
ма-еш |
ма-еце |
|
|
|
3-я |
ма-е |
ма-юць |
|
|
|
203